Haar werk doorbreekt taboes en daagt sociale, culturele en gedragsnormen uit om de groeiende kloof in onze samenleving te overbruggen. Empathiekunstenaar en ontwerper Enni-Kukka Tuomala gelooft dan ook in het kanaliseren van empathie voor radicale verandering. Ze zet uiteen hoe de samenleving als gevolg van allerlei factoren zoals stress en de jacht op macht vergeten lijkt te zijn dat mensen als het ware voorgeprogrammeerd zijn om empathie en medeleven te tonen. “Ik ben ervan overtuigd dat we onszelf met name via kunst kunnen herprogrammeren om weer meer empathie te doen stromen.”

Empathie wordt vaak gezien als een abstracte en ongrijpbare emotie. Enni-Kukka Tuomala's benadering is erop gericht empathie te transformeren van een individueel gevoel naar een praktisch en krachtig collectief instrument voor positieve sociale verandering. 

"We zijn nog nooit zo mobiel geweest, en door de technologie nog nooit zo goed in staat geweest om verbinding te zoeken met mensen uit heel de wereld”, vertelt ze me in een Zoomgesprek vanuit Londen waar ze in maart 2021 het eerste ‘Empathy HQ’ ter wereld opende in een vroeger schoonheidssalon.

“Maar,” vervolgt ze, “we lijken ook nog nooit zo hard te hebben geworsteld om samenlevingen te verbinden.”  

De pandemie die al twee jaar min of meer ons leven beheerst heeft nog maar eens aangetoond dat we bij uitstek sociale wezens zijn, die deel uitmaken van een ‘samen-leving’. 

Zonder empathie zou het voor ieder van ons erg moeilijk zijn om een productief leven te leiden. In feite hebben we het nodig om samen te werken en anderen te begrijpen. 

“En toch”, meent Enni-Kukka, “merken we momenteel een enorme polarisatie die een stevige rem zet op de empathie. Studies tonen aan dat het inlevingsvermogen onder studenten in Noord-Amerika tussen de jaren 1970 en nu met 40% is afgenomen. 

Volgens die studies kan dat deels worden toegeschreven aan een toename van het gebruik van technologie en de nadelige invloed daarvan op de onderlinge verbondenheid.” (Lees in Jij bent geen duif, toch? hier op Re-story hoe de bezielende droom om met het internet de mensheid te verenigen in een transcendent netwerk is ontspoord.)

Nood aan meer menselijkheid 

Medeleven tonen en je inleven in de gevoelens van anderen vormt volgens Enni-Kukka Tuomala de onmisbare basis om aan een betere wereld te werken.

Met unieke projecten zoals de al geciteerde creatie van het eerste hoofdkwartier ter wereld voor empathie en de Empathy Echo Chamber en Forest Empathy draagt ze daar haar steentje toe bij. 

Enni-Kukka Tuomala: “Ik weet dat het misschien overdreven klinkt, als je ziet dat mensen bijvoorbeeld bij inzamelacties voor het goede doel of bij rampen toch nog altijd veel solidariteit tonen.

Maar toch durf ik beweren dat het gebrek aan empathie wellicht de grootste bedreiging vormt van deze tijd. Spontaneïteit en gesprekken moeten mensen weer dichter bij elkaar brengen.” 

Dat de kunstenares, van wie de projecten ook wel enige gelijkenis vertonen met die van Sarah Vanhee, met wie we eerder een gesprek hadden al van vele kanten lof oogstte, bewijst alleszins dat ze er een bijzonder gevoelige snaar mee raakt. 

In een wereld die langs alle kanten schuurt, waarin zoveel mensen afhaken en waarin auteurs zoals Alexandra Levit en Gary Hamel met hun respectievelijke boeken Humanity Works en Humanocracy ook op de nood aan meer menselijkheid wijzen, is ook het werk van Tuomala volop gericht op menselijke verbinding.

Met kunst kloof in de samenleving overbruggen

Enni-Kukka Tuomala noemt zichzelf zonder schroom 's werelds eerste empathiekunstenaar en -ontwerper. “Ik wil empathie transformeren van een individueel gevoel naar een radicale en collectieve kracht voor positieve sociale verandering”, benadrukt ze. 

“Ik doe dat door middel van publieke interventies, installaties, ervaringen, processen en instrumenten. Mijn werk doorbreekt taboes en daagt sociale, culturele en gedragsnormen uit om de groeiende kloof in onze samenleving te overbruggen. 

Het gaat daarbij overigens niet alleen om een kloof tussen mensen, maar ook om de kloof tussen de mens en de natuur.

Ik heb kunstwerken gemaakt en projecten geleid over de hele wereld, van Londen en Tokyo tot New York en Helsinki. 

Samenwerking en onderzoek zijn daarbij altijd sleutelwoorden geweest. Sinds 2018 werk ik samen met enkele Finse parlementsleden om empathie-instrumenten voor de politiek te creëren.”  

Enni-Kukka studeerde af aan de Royal College of Art in Londen en werkte aanvankelijk als merkstrateeg voor het reclamebureau Saatchi & Saatchi, maar is nadat ze met haar eigen studio van start ging onder andere dankzij tentoonstellingen in het Philadelphia Museum of Art en het feit dat ze in juni 2021 Finland vertegenwoordigde op de Londense designbiënnale een forse reputatie aan het opbouwen. 

“Kunstenaars geven uiting aan wat in de wereld leeft”, zegt ze in alle bescheidenheid. “Niet voor niets had paus Franciscus het onlangs over de ‘globalisering van de onverschilligheid’. 

We hebben misschien gedroomd van een culturele smeltkroes, maar in werkelijkheid leven we in een mozaïek van gesegregeerde gemeenschappen.

Als empathisch kunstenaar en ontwerper ben ik ervan overtuigd dat dit gegeven ook om te keren is. 

We weten allemaal dat we tot op zekere hoogte in een echokamer leven, waarin we ons omringen met gelijkgestemden - maar het is mij en vele anderen duidelijk geworden dat de kamer ons in een isolatie duwt die ons uiteindelijk vereenzaamt, onze natuur als sociaal wezen in het gedrang brengt en ons vermogen om kritisch te denken ondermijnt.” 

Reclame voor echte verbinding

Enni-Kukka Tuomala wijst op de groeiende tweedeling in de maatschappij, het onderscheid tussen de ‘haves’ en de ‘have nots’ waarvoor iemand als Minister van Staat Mark Eyskens bij ons twintig jaar geleden al waarschuwde. “Er is veel te weinig tijd voor de broodnodige reflectie”, zei hij in zegt in dit interview op Re-story. 

“Minstens even erg is echter dat we als maatschappij in toenemende mate blind blijven voor deze en andere tweedelingen.

Ik wil met mijn werk ook benadrukken dat het niet empathisch is de gevoelens van anderen te begrijpen als die ‘anderen’ mensen zijn die in dezelfde echokamer leven als wij. 

De Brexit en de verkiezingen in veel landen hebben duidelijk gemaakt hoe de maatschappij steeds meer in twee kampen is verdeeld en hoe onverstandig het is om alleen maar de dialoog aan te gaan met mensen die hetzelfde denken als wijzelf.  

Dat geldt niet enkel in de politiek, maar ook in de marketing. Marketingteams weten dat zij moeten doordringen tot de harten en geesten van hun consumenten.

Maar dat moet verder gaan dan marktonderzoek en focusgroepen. Het moet gericht zijn op  echte verbinding en begrip.” 

Het is dan ook niet voor niks dat we vanuit Re-story stellen dat reclame de wereld kan redden en we ons hebben aangesloten bij ChangeSomething. Het is dezelfde boodschap die ook Jan Callebaut brengt in zijn recente boek Act Human.

Kunst als empathie-hefboom

Enni-Kukka Tuomala wijst er ook nog op dat het voor organisaties niet volstaat om lippendienst te bewijzen aan gedeelde waarden en doelstellingen zoals de zeventien duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) van de Verenigde Naties. 

“Het volstaat niet om de rationele argumenten voor breder partnerschap te onderschrijven.

Er is ook verbinding nodig vanuit het hart, net als openheid van geest en luisterbereidheid om kennis te nemen van de opvattingen van wie niet dezelfde uitgangspositie heeft. 

Ik ben ervan overtuigd dat we onszelf met name via kunst kunnen herprogrammeren om weer meer empathie te doen stromen. Mijn werk probeert dat te tonen.

Zo is de gevel van de Empathy HQ een spiegel die de omgeving en de mensen weerspiegelt en voorbijgangers uitnodigt om na te denken over hun eigen relatie tot empathie door hen te vragen ‘wat betekent empathie voor jou?’ 

En tijdens de designbiënnale in Londen toonde ik met een opblaasbare installatie, de Empathy Echo Chamber, een emotioneel reflecterende kamer die bezoekers aanmoedigt om naar binnen te stappen en samen na te denken over hun ervaringen. 

De installatie nodigt twee vreemden uit om binnen te komen voor een periode van vijftien minuten waar ze, twee meter van elkaar, op gloeiende stoelen zitten om deel te nemen aan een begeleide ‘empathie-ervaring’. 

En met Forest Empathy wijs ik op de noodzaak aan empathie tussen mens en natuur. 

Als we van empathie een collectieve kracht maken, is het volgens mij echt mogelijk om ervoor te zorgen dat we voor de volgende generaties een betere wereld achterlaten. 

Kunst en design zijn wat mij betreft de hefbomen om de motor van de wereldwijde empathie – een natuurlijke kracht die in elke mens aanwezig is - weer echt te doen aanslaan. ”

Bekijk meer werk van Enni-Kukka Tuomala op ennikukka.com

Aanbod voor bedrijven en organisaties

Re-storytelling: zeg het met een verhaal

In het onderwijs kan het anders. In de economie en de samenleving ook. Dat is wat we aan de hand van verhalen over denkers en doeners op deze site en in onze nieuwsbrief duidelijk maken. 

Wil je voor jouw organisatie of bedrijf met verhalen vertellen wat de kern van jouw bestaan is en hoe je betekenisvol bent voor de toekomst. De toekomst van je bedrijf, je medewerkers, klanten, leveranciers, de samenleving en de planeet?

Wij helpen je graag die verhalen - via interviews, blogs en/of nieuwsbrieven - in de wereld zetten.
Neem voor meer informatie contact op met mischa@re-story.be.