"Wat doet verwondering? Ze doorbreekt de voorspelbaarheid van wat we verwacht hadden. Met verwondering begint de bevraging, het zoeken, het vallen en opstaan, het vinden van wat je niet eens wist dat je zocht", schrijft VUB-rector Caroline Pauwels in het kleine boekje Ode aan de verwondering. In 2019 werd ze gevraagd als gastcurator van Theater aan Zee in Oostende en koos ze ‘Verwondering’ en ‘Amor Mundi’ als hoofdthema. Door corona uitgesteld is deze TAZ-zomer van Caroline Pauwels: ”Ik kijk uit naar alle voorstellingen, omdat ik zelf ook hunker naar kunst en cultuur.” 

Verwondering en amor mundi waren de twee thema’s waarmee Caroline Pauwels, rector van de Vrije Universiteit Brussel, aan de slag ging toen ze in 2019 werd gevraagd gastcurator van TAZ#2020 te worden.

Omdat die editie door corona niet door kon gaan, maar ze deze zomer opnieuw curator mag zijn, moesten er volgens haar twee thema’s toegevoegd worden: verbondenheid en zorgeloosheid.

Het levert een mooi rijtje op: 
Verwondering 
Amor Mundi
Verbondenheid
Zorgeloosheid

Over waarom ze deze festivalthema’s koos, vertelde Caroline tijdens een persconferentie op 3 juni 2021. 

“‘Amor mundi’, naar Hannah Arendt, omdat het volgens mij een goede ingesteldheid is om van de wereld met al zijn onvolkomenheden te houden. En, om te erkennen dat de meeste mensen deugen en de natuur een weergaloze bron van kracht en levenslust is.

‘Verwondering’ omdat dit kunst en wetenschap bindt en tegelijkertijd het menselijke zijn bepaalt. De verwondering over het feit dat individuen het verschil kunnen maken en de verwondering over het geheel dat meer kan zijn dan de som van de delen. 

In het woord ‘verwondering’ resoneert het mooie citaat van Einstein, die ooit hier aan de kust verbleef en Ensor ontmoette: er zijn slechts twee manieren om je leven te leven. Doen alsof niets een wonder is, of doen alsof alles een wonder is.”

Caroline opteert zelf, zo zegt ze, resoluut voor het tweede: “Als mens. Als wetenschapper. Als cultuurliefhebber. En als TAZ fan.”

Bezield pleidooi

In 2019 schreef de VUB-rector met Ode aan de Verwondering een bezield pleidooi om opnieuw met een kinderlijke blik naar de wereld te kijken. In wetenschap en kunst, maar ook in de grote en kleine momenten van elke dag.

Kinderen zijn vaak verwonderd. Waarom is de zee blauw? Waarom wordt het donker? Waarom is die meneer kaal? Ergens op weg naar de volwassenheid verliezen de meesten van ons die onbevangenheid. Gaandeweg wordt het vuur van de nieuwsgierigheid gedoofd: de dingen zijn nu eenmaal wat ze zijn, er is niets nieuws onder de zon.

En dat is spijtig, vindt Caroline: “Verwondering geeft het leven kleur, helpt om onze grenzen te verleggen en spoort ons aan om valse zekerheden in vraag te stellen.

Toen kon ze nog niet bevroeden wat ons zou overkomen, maar toen corona ons leven ging bepalen kwam ook daar de verwondering om de hoek, vertelt ze tijdens de persconferentie.

Caroline: “Verwondering overviel ons toen begin 2020 een onzichtbaar virus de wereld letterlijk lamlegde en zware wondes sloeg. Niet alleen in onze eigen omgeving, maar ook in ons eigen superieur maakbaarheidsideaal. De mens was niet langer the master of the universe. Plots wisten we niet meer hoe het moest. 

Cultuur en wetenschap boden soelaas. De wetenschappers ontwikkelden gezamenlijk en aan een ongezien tempo vaccins door intense en globale samenwerking. En ook al besliste de overheid om cultuur volledig aan banden te leggen, was het overduidelijk dat net cultuur even essentieel was als de zorg.”

Collectieve momenten

Terug naar de thema’s van TAZ#2021.

Caroline: “‘Verbondenheid’. Er moet immers ‘gerepareerd’ of geheeld worden. (Healing is the new punk, is te lezen in het eindwerk Verwond(erd) van beeldend kunstenaar Stephane Vervaeke waarvan we hier op Re-story een fragment publiceerde) Er moet opnieuw verbonden worden, intergenerationeel, intercultureel. Met het publiek. Met de artiesten. Met de vrijwilligers.”

Theater gaat bij uitstek over verbondenheid, meent Caroline: “In het theater treden mensen buiten zichzelf en worden ze één met de groep. We hebben nood aan collectieve momenten waarbij we opgaan in een groep om samen met anderen spanning te delen, samen te lachen of triest te worden. In een wereld waar zoveel ons scheidt of uit elkaar drijft, brengt theater ons samen.”

En, er moet weer wat zorgeloosheid en uitbundigheid de samenleving binnensluipen. Zonder daarom overmoedig of losbandig te werk te gaan. Daarvoor is covid nog te zeer een risicovol, sluipend gif. 

Maar we willen het publiek een onbezorgde tijd gunnen. Samen-horigheid. Verbinding. Een tijd met collectieve momenten vol emoties. Een tijd waarin we door herwonnen vrijheden, hoe klein die ook mogen zijn, terug verwonderd mogen zijn.”'

Verwonderen kan je leren

Aan het slot van haar boekje Ode aan de Verwondering deelt Caroline acht lessen die het leven haar tot nu toe leerde om verwonderd te zijn. Ik deel er hier drie met je die volgens mij cruciaal zijn om tot een nieuw toekomstverhaal te komen. Een Re-story.

Ik weet niet of het feit dat ze rector is er iets mee te maken heeft, maar het gaat veelal over leren.

Het gaat hier dan wel om de universiteit van het leven. Want op school, van lager tot hoger onderwijs, leren we niet verwonderen. Integendeel, we leren vaak af om met een kinderlijke blik naar de wereld te kijken.

1. Leer bovenal kijken, is dan ook één van Caroline’s tips om terug verwonderd te raken. Nieuwsgierigheid en aandachtig observeren, waren de geheime wapens van Leonardo Da Vinci.

Je kan de bladzijde van een boek niet in een keer helemaal opnemen, daarom moet je het woord voor woord doen. Als je op die manier kijkt, ga je onvermijdelijk dingen zien die je anders of niet had verwacht. Dan begint het verwonderen.

2. Leer je blikveld verruimen naar tijd en plaats. Vraag jezelf af hoe ze de dingen vroeger deden.

Verwonder je over de loop der geschiedenis: wat is, had ook anders kunnen zijn. Dat kan verontrustend zijn, maar het leert je zeker ook dat mensen het verschil maken door wat ze doen of nalaten te doen.

3. Leer met anderen te praten. Praten met anderen is je spiegelen aan die anderen en door in die spiegel te kijken zie je jezelf met andere ogen. Dat kan confronterend zijn. Maar verwondering is het begin van de wijsheid moet je maar denken.

De reus in de mens

Wat ik daar graag aan toevoeg, is dat je naast jezelf aan anderen spiegelen je ook leert dat we allemaal een verhaal hebben. Verhalen die veel te vaak niet gehoord worden. Achter de muur kijken, noemt acteur en artistiek leider van HET GEVOLG in Turnhout Stefan Perceval dat. 

“Elke dag kom ik mensen tegen die in onze maatschappij gekwalificeerd zijn met dit of dat label of als ‘te moeilijk’ worden bestempeld, maar bij wie we dus niet achter de muur kijken”, vertelt hij in dit verhaal/podcast op Re-story. 

Stefan is samen met zijn vrouw Marit Stocker door Caroline Pauwels gevraagd TAZ#2021 te openen. Dat doet het koppel met het spektakel De reus in de mens waarbij twee reuzen, eentje uit Brussel en eentje uit Oostende, elkaar ontmoeten. 

De reuzen worden gemaakt door mensen van 0.666 in Oostende, een broedplaats voor sociale actoren en burgerinitiatieven en mensen van Zonnelied een centrum voor mensen met een beperking in Brussel. Aan hen vroegen Stefan en Marit wie is je drager? Wie geeft je kracht?

In een interview met De Morgen vertelde Stefan: “Er is in Oostende een man, Jimmy, die in de gevangenis heeft gezeten. Hij draagt nu een enkelband en werkt ‘s nachts in de vismijn. 

Op de vraag wie zijn drager is, antwoordde hij zijn moeder, omdat ze hem in de gevangenis kwam bezoeken, haar arm rond hem sloeg. Voor hem moest de reus in Oostende vooral heel grote armen hebben.”

Het is alweer een prachtig voorbeeld van ‘leer met anderen praten’ en waarvan Stefan zoveel voorbeelden heeft. En is niet net dat Amor Mundi: het geloof dat mensen onlosmakelijk met elkaar en met de natuur verbonden zijn en elkaar nodig hebben om mens te worden.

Een vraag voordat je hier vertrekt …

Wat ons interesseert is wat de Re-stories die we maken met jou doen!

Verwondering, Amor Mundi, verbondenheid en zorgeloosheid. Vanuit Re-story willen we, die thema’s indachtig, met de community een dag naar TAZ in Oostende gaan, ga je mee?

Nog geen communitylid? Zo kan je het worden.