De oproep die elf Vlaamse economen in De Tijd van  16 maart doen aan de Belgische regering om haast te maken met broodnodige economische hervormingen vertrekt volgens ons vanuit de verkeerde premisse. Hervormingen zijn nodig om komaf te maken met een model dat mens en planeet almaar meer schade toebrengt. Niet om, zoals de economen zeggen, de groei en de productiviteit aan te zwengelen.  

De elf economen - Stijn Baert, Hans Bevers, Peter De Keyzer, Koen De Leus, Véronique Goossens, Freddy Heylen, Gert Peersman, Bart Van Craeynest, Ivan Van de Cloot, Peter Vanden Houte en Caroline Ven -schrijven in De Tijd dat de crisis een unieke kans biedt om de economie duurzaam te versterken.

Daarmee zijn we het eens. Alleen waar zij voor ‘duurzame versterking’ blijven kijken door een eenzijdige groeibril, pleiten wij voor een definitie van groei, die verder gaat dan louter het bruto binnenlands product. Duurzame versterking gaat volgens ons om het herstel van het menselijke, om het laten beleven van passie, om verregaande samenwerking.

Zouden we daarvoor niet beter structureel hervormen om over te schakelen van een lineaire naar een circulaire economie?
Van aandeelhouderskapitalisme naar stakeholderkapitalisme?
Van groei naar regeneratieve groei? Van materiële welvaart naar welzijn?
Van instantconsumptie naar alternatief hedonisme? Van marktdenken naar vriendelijkheidsdenken?  

De hervormingen die de elf economen voorstellen zijn bedoeld om een antwoord te bieden aan het tanende onderwijsniveau, de mangelende productiviteit en het feit dat te weinig mensen werken. 

Maar hebben die drie euvels niet precies te maken met een economisch systeem dat helemaal gericht is op de vermarkting van alles in kille cijfers zonder al te veel oog voor menselijke factoren?

Terwijl de bestsellers onder de managementboeken vandaag de dag allemaal ‘human’ in de titel dragen: Humanocracy van Gary Hamel, Humanity Works van Alexandra Levit, Humanification van Chritian Kromme en Act Human van Jan Callebaut, Sarah Steenhaut en Karel Demeester.   

We moeten weg uit een paradigma waarin alleen iets dat economische groei oplevert de moeite waard is. Alsof dat de enige zekerheid voor vooruitgang is. Nee, integendeel, het is die behoefte aan zekerheid die ons in het donkere bos houdt. Is het niet juist door altijd maar te roepen dat er meer groei en productiviteit nodig is, dat zoveel mensen afhaken?

De economen spreken zelf over een groeiend leger langdurig zieken. Terecht, want de cijfers zijn wat ze zijn: ons land is op weg naar een half miljoen langdurig zieken.

Ondanks alle inspanningen rond wendbaar en werkbaar werk, ondanks het feit dat bedrijven massaal pingpongtafels,  dartsborden en fruitmanden hebben geplaatst en in weerwil van de bloeiende bedrijfstak van de coaches die inzetten op mentale weerbaarheid blijft het aantal langdurig zieken toenemen, en voelen mensen zich, zoals uit de jaarlijkse Gallup-cijfers blijkt, erg vaak weinig betrokken bij hun werk. En dan hebben we het nog niet eens over het onrustwekkende aantal verslavingen en zelfmoorden.   

Zou dat geen reden moeten zijn om zich af te vragen of er niet meer aan de hand is? Of gaan we de dosis verhogen – nog meer groei en productiviteit nastreven – van een medicijn dat kennelijk niet werkt? “Als de negatieve effecten van groei op die welvaart groter zijn dan de positieve, is groei niet de oplossing”, stelt Hans Stegeman, Chief Investment Strategist van Triodos Bank. 

En die negatieve effecten zijn niet alleen erg groot voor de mens, maar ook voor de planeet. Want oneindige groei nastreven met eindige middelen is nu eenmaal onmogelijk, wist de Club van Rome ons exact vijftig jaar geleden al te vertellen.

In het onderwijs haken steeds meer gepassioneerde leerkrachten af, omdat ze overstelpt worden met administratieve taken. De mangelende productiviteit heeft misschien juist te maken met het altijd op cijfers gerichte resultaatdenken. 

Dat mensen niet lang genoeg werken, komt misschien ook omdat ze afgejakkerd zijn door de op efficiëntie gerichte ratrace waarin ze gedwongen worden om veertig jaar mee te draaien, zonder dat ze de kans krijgen om hun potentieel ten volle te benutten, omdat niemand nog achter de muur van elke mens durft kijken, zoals acteur en artistek leider van Het Gevolg Stefan Perceval ons vertelde. 

Natuurlijk is er dan nog het argument dat hervormingen en snelle groei nodig zijn voor het afbouwen van de gigantische schuldenberg. Ook daarvoor zijn onderhand nieuwe ideeën aan het ontstaan, zoals de Modern Monetary Theory van Stephanie Kelton en het Sustainable Money System van Stef Kuypers (hij vertelt hier op Re-story over deze blauwdruk voor een nieuw geldsysteem dat door tal van economen kritisch is bekeken en goedgekeurd). Ideeën die het op zijn minst verdienen om niet langer vanuit een min of meer arrogante houding   weggelachen te worden.

Structurele hervormingen voor een andere economie zijn meer dan nodig. Maar ze moeten gebeuren vanuit de basisgedachte dat de mens centraal staat en niet de kille cijfers. Met de zes krijtlijnen uit De Verklaring van 30 november 2019 en Het Plan Sophia, een transitieplan voor België na corona wordt al visie en richting gegeven aan structurele hervormingen voor een echt ‘duurzame versterking’. Ook de welzijnsbegrotingen in Nieuw-Zeeland, Finland en IJsland bewijzen dat het mogelijk is. Het kan wél anders!