Het is een manifest: een betoog voor biodiversiteit en een oproep tot een herwaardering van de relatie tussen mens en natuur. Het wandtapijt Guernica de la Ecologia is een boodschapper van wol, zegt de Nederlandse kunstenares en textielontwerpster Claudy Jongstra. Elke Leyman, Els Hillaert en ikzelf gingen het werk bewonderen in de Grote Kerk in Breda. Het kunstwerk verbeeldt een bloemenlandschap in zwart-wit, maar spiegelt in mijn ogen ook het verdwijnen van kleur bij mensen zelf, het verlies van de relatie met onze eigen natuur.

Net als de Guernica van Pablo Picasso, waarin Claudy Jongstra haar inspiratie vond, meet de Guernica de la Ecologia 3,49 bij 7,76 meter. In de Grote Kerk in Breda was dit immense doek in de lucht opgehangen in de grote kerkruimte.

En dat was eerlijk gezegd een domper. Meer dan een fragiel schilderwerk waar je vanaf moet blijven, is de ‘wollen bom’ van Claudy Jongstra een levend doek dat je in de ogen wil kijken, wil aanraken en waaraan je wil ruiken. Omhoog kijken naar een doek buiten handbereik is dan verre van ideaal.

Boodschapper van wol

Pablo Picasso schilderde zijn wereldberoemde doek in 1937 als aanklacht tegen het bombardement op de Spaanse stad Guernica tijdens de Spaanse Burgeroorlog. 

Het bombardement was het eerste terreurbombardement in Europa en Picasso verbeeldde in zijn werk het gevoel van afschuw voor deze terreurdaad door Duitse en Italiaanse bommenwerpers. 

Dat Claudy Jongstra zich door een van de bekendste kunstwerken van de twintigste eeuw laat inspireren voor haar Guernica de la Ecologia is geen gering statement.

Sinds ze ongeduld voelt in al haar vezels en voorspelt dat binnen twintig jaar zowel het vakmanschap als de planten waarmee textiel natuurlijk wordt geverfd uitgestorven zullen zijn, is kunst maken omwille van de kunst voor haar niet meer afdoende, is te lezen in het door Claudy Jongstra gecureerde winternummer 2021 van het kunstmagazine See All This. 

Claudy wil met haar kunst een verschil maken. Omdat ze het voor haar ogen ziet gebeuren: het verdwijnen van mensen die een ambacht leren, het verdwijnen van verfplanten die in het wild groeien.

Haar kunst moet een vaandeldrager worden, een politieke stem krijgen, voor sociale cohesie zorgen, een noodklok én een schreeuw zijn, maar dan uitgevoerd in dempende, aaibare, hoopvolle en troostende wol.

“Het is een boodschapper van wol tegen een wereldorde die gebrek aan biodiversiteit veroorzaakt, die aandacht en liefde ontbeert voor de aarde”, vertelt ze in het kunstmagazine.

Over die boodschappersrol vertelt ze in het VPRO-radioprogramma Nooit Meer Slapen (hier kan je de aflevering met Claudy Jongstra op Spotify beluisteren) dat textiel al eeuwenlang een boodschapper is, omdat textiel een taal is, een drager van betekenis en symboliek. 

Claudy: “Eeuwenlang en van generatie op generatie hebben mensen een connectie gehad met textiel. Ze hebben verhalen verteld met het geweven doek. Veel mensen hebben zich erin uitgedrukt. Je kan de identiteit van een cultuur lezen in het textiel, maar textiel is de afgelopen decennia miskend en ongehoord. Het is nu zo vervlakt en heeft geen waarde meer.

Ik hoop dat in de warme materialiteit van mijn Guernica een uitnodiging zit. Een uitnodiging om aandacht te hebben voor de dingen die ons omringen. Als het om aandacht voor de aarde gaat, telt elke vierkante meter - elke blauweregen tegen de gevel, elke pot geraniums op de stoep (Steel een tak van de buren tipt Gangsta Gardener Ron Finley hier op Re-story)  

Geëmotioneerd door kleuren …

“Heel veel dingen staan vandaag onder druk. Denk maar aan het zaad van gewassen die kleur kunnen produceren. Daar zijn niet heel veel mensen in geïnteresseerd, omdat het geen economische waarde meer heeft”, vertelt Claudy in het radioprogramma Nooit Meer Slapen.

“Terwijl specerijen en pigmenten eeuwenlang een belangrijke business waren. Het was ons geld en we betaalden elkaar ermee. Toen dat ophield en we met z’n allen dachten heel veel kleuren te kunnen produceren, is een weg van vervlakking ingeslagen. Wat er daarmee verloren lijkt te gaan probeer ik met hand en tand te behouden.

Ik heb vaak meegemaakt dat het inslaat als een bom als je mensen totaal onvoorbereid in het atelier, of in de ververij plantenkleuren laat zien. Ik heb zo vaak mensen geëmotioneerd gezien en die dan zeggen: ‘ik weet niet wat er gebeurt, ik heb alles best goed op een rijtje, maar er is iets’.

Er zit een soort vitaliteit in die kleuren en als je daar gevoelig voor bent - en dat zijn heel veel mensen - dan raakt het je. Die kleuren vergeet je ook niet, ze hebben zo’n diepe gelaagdheid. 

Een kleur die gelijkmatig is en geen enkele gelaagdheid laat zien, die vergeet je, omdat je die de hele tijd rondom je ziet. Het is allemaal eentonig. Maar als je die ijle poëtische verfijning waarneemt, dan is dat een inprenting, een afdruk, een stempel die in je voort echoot.”

Dat klopt, in de textielen kleurpanelen die in de expositie rond de presentatie van de Guernica de la Ecologia in de Grote Kerk in Breda hangen zie ik die diepe gelaagdheid. De panelen hebben een kleurintensiteit die ik nooit eerder in mijn leven heb ervaren. Je kan de kleuren als het ware voelen. 

Ik maakte foto’s van die panelen, maar die ontberen de gelaagdheid en intensiteit die je ziet en voelt als je oog in oog met die kleuren staat. De foto’s missen die ijle poëtische verfijning waar Claudy over spreekt en ze hier tonen zou een bijdrage zijn aan de vervlakking en eentonigheid die je de hele tijd rondom je ziet.

De kleuren raken en emotioneren me ook omdat ze herinneringen bij me oproepen aan mijn Opa die een vermaarde kleurmaker was in Amsterdam. Van heinde en verre kwamen mensen bij hem om kleuren te laten maken. Nu pas begrijp ik dat hij het ambacht had om die gelaagdheid en intensiteit in kleuren aan te brengen.

Update: Els Hillaert die mee was naar de expositie en zelf ook veel met wol bezig is, verfde deze zomer wol en de foto daarvan raakt wel ijle poëtische verfijning waar Claudy over spreekt …

… maar toch in zwart-wit 

Maar net als de Guernica van Picasso is de Guernica de la Ecologia van Claudy Jongstra een werk in zwart-wit. “De afwezigheid van kleur vind ik heel interessant”, zegt ze daarover in Nooit Meer Slapen. 

“De Guernica de la Ecologia is ook kleurloos, maar eigenlijk heeft het alle kleuren in zich, vooral in het zwart. Het zwart van de planten is eigenlijk de meest complexe kleur om te maken ooit. In die zin zit er een grote paradox in: de afwezigheid van kleur, is de aanwezigheid van alle kleuren in dat zwart.”

De Guernica de la Ecologia verbeeldt een heel ruig geschilderd bloemenlandschap. Geschilderd inderdaad, want “ik schilder met vezels”, zegt Claudy. Door het zwart-wit kan je in het bloemenlandschap ook een dreigend wolkendek van een naderend onweer zien.

Het is dan ook code oranje. 

Claudy: “Als ik naar buiten kijk in Friesland waar ik werk en woon, dan is dat wel intens triest. Het landschap is dood, het is echt helemaal uitgewoond. 

Dat vind ik heel erg want de weides met de boterbloemen, klaprozen en allerlei soorten inheemse planten en kruiden die vroeger langs de bermen groeiden en waarmee je ook kleuren kon maken, is helemaal weg.

Er is natuurlijk wel hier en daar een hulpinitiatief om een bij en een vogel nog blij te maken, maar dat komt wel van heel ver. Om dat te herstellen is veel meer nodig.”

Claudy Jongstra woont met haar partner Claudia Busson in de Noord-Nederlandse provincie Friesland. Op hun boerderij verbouwen ze op biodynamische wijze verfplanten.

Met de verf uit die planten verven ze de wol van Drentse heideschapen, die grazen op een plek waar de natuur zich in haar volle glorie laat zien, maar die wordt omringd door een doods landschap. Het doet denken aan de prachtige natuur in de boomgaard van Re-story coöperant Eric Boydens. 

Artivist

Om duidelijk te maken hoezeer de natuur aan het teloorgaan is, maakte de kunstenares dus de Guernica de la Ecologia. Ze werd daarom bij lezingen in Amerika aangekondigd als een activist. “Ze houden wel van felheid en de dingen benoemen en vooral ook de bezorgdheid om het landschap”, zegt ze daarover in Nooit Meer Slapen.

“Dat heb ik meegenomen naar Nederland om eens te kijken wat dan gebeurt. En toen ik ‘activist’ onder mijn kunstenaarsschapstitel ging plakken werden opeens heel veel mensen wakker.

Ik dacht: oh, fijn, want als ik textiel of wol zeg, dan kijken mensen toch met enige regelmaat ongemakkelijk de andere kant op. Maar als er activist onder staat, krijg je een soort wakkerheid en alertheid van: hoezo dan? Activisme doet mensen heel anders kijken naar wat ik doe en maak.”

Verbleekt

Elke Leyman vroeg zich in een van haar dagboekfragmenten hier op Re-story al af of de grijze massa die je overal in het straatbeeld ziet een modetrend of een spiegel van de samenleving is?

Het winternummer van See All This waarvan Claudy Jongstra curator was wijdde ze aan kleuren, omdat we ons al zo lang niet bewust zijn van het langzaam verdwijnen van kleur in de wereld om ons heen.

Op uitnodiging van Claudy schreef de Schotse auteur Ali Smith het korte verhaal ‘Ik ben zo verbleekt als sepia’ over een vrouw die ‘verbleekt thuiskomt’ en langzaam de kleuren hervindt.

Het deed me terugdenken aan de korte animatie Alike. Mensen zijn gewoontedieren. Maar als je kijkt naar het aantal burn-outs, het massale gebruik van antidepressiva en het hoge zelfdodingscijfer zie je dat ontzettend veel mensen vastlopen. Ze verbleken en dat proces start al op jonge leeftijd, zo maakt deze animatie duidelijk.

Het verlies aan kleur in de natuur waar Claudy Jongstra zich zoveel zorgen om maakt en tegen in actie komt is dus een spiegel voor de manier waarop kleuren uit ons eigen leven verdwijnen. Met het verloren gaan van onze eigen kleur vereenzamen we en verliezen we betekenis. 

En dat dat wél anders kan, ziet Claudy elke dag: “Ik zie elke dag wat het mensen doet als je bezig bent en onderdeel uitmaakt van een groter geheel. Er is een enorm verlies aan betekenis terwijl dat uiteindelijk is wat mensen in hun bestaan zoeken.”

Zoals de vrouw in het verhaal van Ali Smith haar kleur terugvindt.

Indigo, zeg je.
Indigo en paars zijn de liefdeskleuren, zeg ik. Ze zijn voor de momenten waarop we geacht worden allerstralendst verliefd te zijn. En ze worden vaak ook gebruikt voor waar het einde van de ene dag in het begin van een andere doorbreekt.
Zonsopgang, zeg je.
A Song of Two Humans, zeg ik.
Een geweldige film, zeg je.
Een tijdloos meesterwerk, zeg ik.
Je haalt je handen van mijn ogen.
Ik kan weer zien, zeg ik. Een wonder.
Voilà. Daar is je kleur terug, zeg je.

Een vraag aan jou voordat je hier vertrekt …

Wat ons interesseert is wat de Re-stories die we maken met je doen. Het gaat niet alleen om bereiken, maar vooral om beraken.

Ken jij nog voorbeelden van kunstenaars en kunstwerken die one huidige samenleving een spiegel voorhouden of die woorden en beelden pogen te geven aan de toekomst die zij voorzien?

We horen ook graag van je in de comments hieronder …