‘Kom uit je kop’ luidt de slogan van de nieuwe campagne van het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie (VLESP). De campagne wil zowel mannen als hun omgeving aanmoedigen om ‘uit hun kop’ te komen en hulp te zoeken bij psychische problemen en zelfmoordgedachten. Was het maar zo eenvoudig, maar zo werkt ons brein niet. Ons brein heeft het moeilijk met onzekerheid. En in onze tijd van chaos is onzekerheid de enige zekerheid. We zitten in een samenleving die volledig op het hoofd is gericht en het hart parkeert. Daarom geloof ik niet zo in de ’Kom uit je kop’-campagne . Die gaat volgens mij te veel om denken, te weinig om voelen. Meer hoofd dan hart. We moeten dus in de spiegel durven kijken: wat willen de hoge suïcidecijfers en de enorme toename van geestelijke gezondheidsproblemen ons nu echt vertellen?

In België is zelfdoding bij mannen tussen 15 en 54 jaar de nummer-1-doodsoorzaak. Bij drie op de vier zelfdodingen in Vlaanderen gaat het om mannen. 

De nieuw campagne ‘Kom uit je kop’van het VLESP richt zich op deze mannen en hun omgeving en moedigt hen aan om ‘uit hun kop’ te komen en hulp te zoeken.

Helaas is er in mijn nabije kring onlangs weer (vanuit mijn persoonlijk leven schreef ik hier op Re-story over Zelfdoding als de grote vlucht) iemand uit het leven gestapt: een man, 48 jaar. Zijn kat heeft nu bij ons onderdak gevonden. Ik zag een hechte vriendengroep verscheurd van verdriet.

Ja, ze wisten dat hij diep zat en ze hielpen hem aan alle kanten. En doen dat, nu hij er niet meer is, nog steeds: voor zijn nabestaanden, voor elkaar en voor wat hij achterlaat. Wat heb je dan aan een kreet als ‘Kom uit je kop’ vraag ik me af.

Dat mannen vaker dan vrouwen uit het leven stappen komt omdat mannen - meer dan vrouwen - hun problemen in hun kop houden. Het zijn binnenvetters, die als ze problemen hebben daar niet snel over praten. Vrouwen zijn emotioneler en het is veel meer maatschappelijk aanvaard dat ze over hun problemen spreken en daar hulp voor zoeken.

Het masker afzetten

Al laat de populaire cultuur de jongste jaren ook zien dat er mannen in de leeftijd van de risicogroep zijn die aangrijpend,  confronterend en pijnlijk uiten hoe ze met donkere gedachten vastzitten in hun kop.

Neem ‘Mask’ van Dream, een Amerikaanse Minecraft YouTuber met meer dan 17 miljoen abonnees en ook een grote aanhang op Twitter en Instagram. 

I wear a mask with a smile for hours at a time
Stare at the ceiling while I hold back what's on my mind
And when they ask me how I'm doing, I say, "I'm just fine"
And when they ask me how I'm doing, I say, "I'm just fine"
But the fact is
I can never get off of my mattress
And all that they can ask is
"Why are you so sad, kid?" (Why are you so sad, kid?)

Of ‘Life on Earth’ van Snow Patrol, waarin Gary Lightbody zingt over hoe ‘funcking hard’ zijn depressie was:

The first snow
First winter of my life
I was told it was the height of me
The first dance
Well, the first one that counted
Felt like my blood was built my from crackling lights

En niet te vergeten Stromae met zijn hartekreet L’enfer die hij live zong in het Franse TF1-journaal en die erop duidt dat zelfs uiterst succesvolle mensen donkere gedachten hebben.

J'ai parfois eu des pensées suicidaires
Et j'en suis peu fier
On croit parfois que c'est la seule manière de les faire taire
Ces pensées qui nous font vivre un enfer
Ces pensées qui me font vivre un enfer

Nog een stereotype is dat een man financieel zelfvoorzienend moet zijn, waardoor gemiddeld gezien mannen slechter kunnen omgaan met financiële tegenslagen door bijvoorbeeld  een echtscheiding of een ontslag.

‘Kom uit je kop’, klinkt dan zo eenvoudig als een vingerknip. Het doet me denken aan ‘Blijf in uw kot’ wat dan nog een redelijk eenvoudig na te leven commando is. 

Maar is het ook niet juist door de afgelopen jaren meer opgesloten te zijn in ons kot dat we met alle onzekerheden en angsten  van de coronapandemie ook meer in ons hoofd kropen.

Ons brein heeft het moeilijk met onzekerheid

Neuroloog en auteur van meditatieboeken Steven Laureys vertelde me onlangs dat ons brein een predictiemachine is, die het moeilijk heeft met onzekerheid. Een gedachte, emotie of perceptie is tijdelijk. Maar wij zijn er als mens sterk in om die gedachten en emoties constant terug boven te halen. 

Hij zei: “Als we teveel het verleden blijven vasthouden of met de toekomst bezig zijn kan het ons teveel worden. Het maakt ons angstig en slapeloos. Dat heeft een impact op onze gelukservaring. En omdat we er zo sterk in zijn onze negatieve gedachten steeds weer op te rakelen, kan het ons tot burn-out en suïcide drijven. 

Mensen zijn vaak ontgoocheld als ik geen pil voorschrijf. Ze willen pillen. We weten uit onderzoek bij dieren dat bepaalde neurotransmitters belangrijk zijn: oxytocine, serotonine, dopamine. Maar ik hou niet zo van dat: ‘dit is het gelukshormoon’. 

Een pil om ons gelukkig te laten voelen bestaat niet. In de tijd dat prozac op de markt kwam, slikten veel mensen die gelukspil, maar natuurlijk word je daar niet happy van. Dat is te simpel. Geluk is veel complexer dan dat. Bij geluk komen heel veel dimensies samen. 

Je brein zit veel ingewikkelder in elkaar en is ook permanent in interactie. Je eigen innerlijke dialoog, de dialoog met de ander, met je omgeving, hoe goed je slaapt, je lichaamsactiviteit, of je mediteert en wat je eet. Het is allemaal van invloed op ons geluksgevoel.”

Groeiend aantal mensen voelt zich mislukt

In oktober 2018 gaf hoogleraar klinische psychologie en psychoanalyse Paul Verhaeghe een lezing op het Brainwash Festival in Amsterdam gebaseerd op een hoofdstuk uit zijn boek Intimiteit.

Hij vertelde dat een groeiend aantal mensen zich voelen mislukken en een diagnose krijgen opgespeld, met depressie en burn-out als toppers.

En hij vermoedt dat het aantal stressgerelateerde ziektes waardoor mensen langdurig thuis zitten nog groter is dan burn-out en depressie samen. Officieel zijn deze mensen ziek, maar zelf voelen ze zich vooral mislukt. 

Hun zelfbespiegelingen zijn zelfbeoordelingen waarbij de stap naar zelfbeschuldiging erg klein is. Dit hoeft ons niet te verwonderen, want zelfveroordeling ligt ingebakken in de manier waarop we via de ogen van de ander naar onszelf kijken. Vroeger omdat we slecht en zondig waren, tegenwoordig omdat we niet genoeg voldoen aan het verwachte ideaal waarbij perfectie de norm is.

Of ze nu gestoord, ziek of mislukt heten, één kenmerk is volgens Paul Verhaeghe duidelijk: ze voelen zich niet goed in hun vel. Niet goed in je vel voelen is, zo zei hij, een prachtige omschrijving voor een gezonde combinatie tussen lichaam en geest – eigenlijk tussen voelen en denken.

Eigenlijk zegt hij daarmee ook dat we ‘uit onze kop’ moeten komen. En natuurlijk moeten we dat doen, maar het raakt niet aan de kern van het probleem waarom we in ‘onze kop’ zijn gekropen.

Het gaat voorbij aan of toch op zijn minst te licht over de kern van het probleem waarom we zo in ons hoofd zijn gekropen: he onevenwicht tussen hoofd en hart.

Spreadsheetsamenleving

Met voelen en denken raakt Paul Verhaeghe voor mij dan ook de kern waarom ik niet zo geloof in de ’Kom uit je kop’-campagne van het VLESP. Teveel denken, te weinig voelen. Meer hoofd dan hart.

We zitten in een samenleving die volledig op het hoofd is gericht en het hart parkeert. Hoe moeilijk is het dan als je een zachte man bent in een harde wereld? Sorry, maar ‘kom uit je kop' klinkt dan als een ...  dooddoener.

De campagne zou volgens mij eerder moeten ingaan op hoe komt het dat we zo in onze kop zitten? Dat is de kern van het probleem en dat  aanpakken zal echt verstrekkend bijdragen aan suïcidepreventie. 

Ik meen dat transitieprofessor Jan Rotmans en ik in ons boek Omarm de Chaos de kern van het probleem benoemen: 

Onze wereld kampt met een meervoudige systeemcrisis die onze vitale systemen zoals handel, voedsel, energie, mobiliteit, zorg, onderwijs en democratie diep raakt. We hebben een wereldeconomie die al tien jaar voortmoddert en zich op de rand van een nieuwe recessie bevindt.

Daarnaast zitten we in een ecologische crisis, waarbij de mens de aarde fundamenteel beïnvloedt en ruïneert. Maar ten diepste is de systeemcrisis een morele crisis en die zit daarom vooral in onszelf.

De systemen zijn bij wijze van spreken in ons gekropen, in onze normen en waarden, onze houding en ons gedrag. Alleen is de uiterste houdbaarheidsdatum van deze vitale systemen bereikt: ze voldoen niet meer aan de eisen die wij er als mensen aan stellen.

Daarom moeten we ons richten op de kern van het probleem, en die zit diep verankerd in het kapitalistisch systeem dat wij zelf hebben gecreëerd. 

We hebben met z’n allen een samenleving gecreëerd met knalharde afrekenwaarden: efficiency, rendement, effectiviteit, kosten/baten. Allemaal kille, masculiene waarden. Daarin zijn we doorgeslagen, de menselijke maat is zoek. 

Zo’n spreadsheetsamenleving kan rationeel goed functioneren, maar is in feite ziek en maakt mensen ook ziek. Als je kijkt naar de meest voorkomende ziektes in deze tijd, dan zijn dat angststoornissen en depressies, die ook steeds vaker voorkomen bij jongeren.

Spiegel

We moeten dus in de spiegel durven kijken: wat willen de hoge suïcidecijfers en de enorme toename van geestelijke gezondheidsproblemen ons nu echt vertellen?

Iemand met suïcidale gedachten wil iets laten sterven in zijn leven zodat ruimte ontstaat om iets nieuws geboren te laten worden. En vandaag zijn er heel wat mensen die iets willen laten sterven in hun leven.  

België behoort tot de top 10-landen in Europa met de hoogste suïcidecijfers. Wereldwijd sterven er jaarlijks een miljoen mensen door zelfdoding. Elke halve minuut stapt iemand uit het leven. Dat is meer dan het aantal mensen dat in oorlogen en bij terroristische aanslagen om het leven komt of vermoord wordt.  

Er is veel te weinig aandacht voor de signalen die zij onderweg naar zelfdoding afgeven. Spanning, druk en angsten, het zijn processen die al heel lang aan de gang zijn. En die spanning wordt alleen maar groter, de druk hoger en angsten aangewakkerd. 

Als je ziet dat de temperaturen in India en Pakistan de grens bereikt hebben van wat een menselijk lichaam aankan. En als je beseft dat het niet ondenkbaar is dat ook wij binnen afzienbare tijd met dergelijke hitte te maken krijgen, spreekt het voor zich dat klimaat- en milieugerelateerde angsten en zorgen toenemen en zullen blijven toenemen. In onze kop gaan zitten. 

De Amerikaanse professor Britt Wray die verbonden is aan Stanford University schreef over het omgaan met de klimaatcrisis recent het boek Generation Dread, Finding Purpose in an age of climate crisis, waarin ze als een van de eersten het verband legt tussen de klimaatcrisis en mentaal welzijn. Ze toont hoe intense gevoelens daarover eigenlijk een gezonde reactie zijn op de onrustige toestand van de wereld.  

Wat nu allemaal speelt in de wereld, kunnen we gewoon niet meer hanteren en toch draaft iedereen maar door en blijft zijn masker ophouden - tierlantijn, versier me maar met schone schijn, zoals Raymond van het Groenewoud en Tourist LeMC zingen in het nummer ‘Spiegel’ - tot het absoluut niet meer kan.

Zelfdoding staat voor de meest gestelde vraag van wat mensen vanuit hun binnenwereld willen vragen: hoor mij, kijk naar mij, geef mij waarde, geef mij een waardevol leven ... 

Meten is weten, zegt men, maar je kan niet meten wat echt telt. Dat is de meest fundamentele vraag die in zelfdoding zit voor de hele mensheid. 

Om dan te zeggen: ‘Kom uit je kop’ is te kort door bocht.

Een nieuw, groot verhaal

We hebben in deze tijd van onzekerheid en chaos dan ook bovenal behoefte aan een nieuw, groot verhaal. Een positief verhaal dat ons inspireert, ons stimuleert en ons bindt. Een natuurlijk verhaal, waarin balans centraal staat. 

Het onevenwicht tussen mens en natuur weerspiegelt het onevenwicht tussen ons hoofd en ons hart. Natuurlijk blijven bij velen hun donkere gedachten dan vastzitten in hun kop. Om daaruit te geraken moeten we de relatie tussen ons hoofd en ons hart herstellen. Niet alleen denken maar ook voelen.

Daarvoor moeten we bij donkere gedachten niet ‘uit onze kop komen’, maar het licht aansteken in ons hoofd.

Als puntje bij paaltje komt, vraagt een systeemtransitie - het schrijven van een nieuw, groot verhaal -  om een persoonlijke transitie.

De chaos omarmen en de angst overwinnen is alleen mogelijk door dieper in onszelf te zoeken  naar wie we werkelijk zijn.

Pas dan maken we in onszelf de verbinding tussen hoofd en hart, en ontstaat een gevoel van eenheid. 

De grote uitdaging voor ons allemaal ligt in het realiseren van die verbinding. Op het moment dat die tot stand is gekomen, is het proces onomkeerbaar. En dat hebben we nodig.

Als we echt gaan leven wie we zijn, ons eigen en elkaars potentieel laten groeien, creëren we een nieuwe samenleving. Een bewustzijnssamenleving.

Wie vragen heeft rond zelfdoding, kan terecht op de zelfmoordlijn via het gratis nummer 1813 of op www.zelfmoord1813.be

Een vraag aan jou voordat je hier vertrekt …

Wat ons interesseert is wat de Re-stories die we maken met je doen. Het gaat niet alleen om bereiken, maar vooral om beraken.

Hoe gaat het met jou? Hoe gaat het écht met jou?

We horen het graag van je in de comments hieronder …