“Niets doen kost niet alleen mensenlevens, uitstel is niet langer een optie.” Corona lijkt als sneeuw voor de zon verdwenen en de ogen van de mainstream media en dus ook van het grote publiek zijn nu gericht op de Russische invasie van Oekraïne. Het is oorlog in Europa. Toch gaat bovenstaand citaat over een ander thema met oorlogsretoriek. Het is een uitspraak van de Klimaatcoalitie - een vzw die ruim tachtig Belgische organisaties verenigt rond klimaatrechtvaardigheid - in reactie op het recent verschenen en alweer hoogst alarmerende klimaatrapport. Waar militaire colonnes, bommen en beschietingen duidelijk zichtbaar zijn, is een rapport dat veel minder en is het veel ‘makkelijker’ om ervan weg te kijken: “Dit is niet de realiteit. Dit is niet aan het gebeuren.”

“Dit is niet de realiteit.
Dit is niet de realiteit.
Dit is niet de realiteit.
Dit is niet de realiteit.
Dit is niet aan het gebeuren.”

De angst en het ongeloof spatten ervan af als Dr. Randall Mindy (gespeeld door Leonardo DiCaprio) in de Netflix-film Don’t Look Up ziet wat PhD-kandidaat Kate Dibiasky (gespeeld door Jennifer Lawrence) heeft ontdekt:  er stevent een komeet op de aarde af en die zal over een half jaar het leven op aarde verwoesten.

In een poging om de wereld te waarschuwen besluit het tweetal met hun bevindingen naar buiten te komen. Als de vrouwelijke president van de Verenigde Staten Janie Orlean (gespeeld door Meryl Streep) geen oren heeft voor wat ze te vertellen hebben, omdat dit onheilsbericht niet uitkomt in haar politieke agenda om opnieuw verkozen te worden, besluiten de wetenschappers de informatie te lekken naar de media.

Maar ook daar worden Dr. Randall Mindy en Kate Dibiasky totaal niet serieus genomen. Zij, en vooral Kate, worden bespot, beschimpt en genegeerd. Niemand gelooft hen. Ook al beschikken ze over de data om aan te tonen dat de inslag van deze komeet met absolute zekerheid staat te gebeuren.

Er is nog tijd en er zijn voldoende middelen om in te grijpen. Alleen techmiljardair Peter Isherwell (gespeeld door Mark Rylance) ziet brood in de komeet die rijk is aan op aarde zeldzame aardmetalen. Hij wil een raket lanceren om de komeet te versplinteren om die zo te kunnen exploiteren. 

Zo zijn het angst, vasthouden aan bestaande kaders en verworvenheden en boven alles eigenbelang en eigen gewin, die prevaleren boven het algemeen belang. 

En daardoor gebeurt er niets. Men blijft vooral in de ontkenningsfase hangen. De komeet bestaat niet en mensen worden massaal opgeroepen om vooral niet omhoog te kijken waar de komeet al zichtbaar aan de hemel staat.

Het maakt van Don’t Look Up een satire op de wereldse realiteit van vandaag.

Een leven op onze planeet

De film is een overduidelijke metafoor en hint naar de klimaatcrisis die ons bedreigt. Met nadruk ‘ons’: de mensheid. Sorry om het zo dramatisch te stellen, maar het is de waarheid. 

Zoals Jan Rotmans en ik in Omarm de chaos schrijven: wees gerust, de aarde redt zich wel. De grote vraag is of wij mensen daar nog bij zijn. Het is geen 100% kans, maar er is toch een gerede kans dat we allemaal sterven, dat de mensheid uitsterft als we niet meer gaan doen. 

De zesde massa-extinctie is al aan de gang. Zo maakt het recent verschenen klimaatrapport Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability duidelijk dat als de klimaatverandering verder uit de hand loopt tegen het einde van deze eeuw 1 op de 2 planten- en diersoorten verdwenen kan zijn. 

Het rapport maakt duidelijk dat de aarde nu al warmer is en de komende jaren enkel nog maar meer zal opwarmen. Europa warmt zelfs sneller op dan het wereldgemiddelde. Verwoestende gevolgen van de opwarming van de aarde zijn nu onvermijdelijk, en er is nog maar weinig tijd over om nog erger te voorkomen. 

Concreet wil dat zeggen: meer hittegolven en dus meer bosbranden en meer hittedoden, meer stijging van de zeespiegel, meer extreem weer (beluister hier het VRT-jaaroverzicht over het extreme weer van 2021 op Spotify).

Om verlies van mensenlevens, biodiversiteit en materiële schade te voorkomen zijn volgens het rapport, dat door 270 wetenschappers uit 67 landen werd opgesteld en op duizenden wetenschappelijke studies is gebaseerd, grote aanpassingen nodig en het laat ook zien welke mogelijkheden daarvoor zijn. 

Maar dan is het nú tijd om nú actie te ondernemen maakte VN-baas António Guterres duidelijk: “De mensen en de planeet worden zwaar geraakt door klimaatverandering. Ongeveer de helft van de wereldbevolking leeft in de gevarenzone, nú, en veel ecosystemen staan op een point of no return, nú. Niet opgevolgde koolstofvervuiling duwt de meest kwetsbaren op aarde met kikkersprongen richting afgrond, nú.” 

Maar als het om klimaat gaat, zo stelde hij, vertonen wereldleiders een crimineel gebrek aan leiderschap. 

En hoewel het besef dat we onszelf aan het uitroeien zijn stilaan doordringt kijken we, zoals de film Don’t Look Up sterk verbeeldt, nog vooral weg. 

Film is natuurlijk een prachtige kunstvorm om iets onzichtbaars zichtbaar - en belangrijker nog voelbaar - te maken. Don’t Look Up is ernstig en absurd tegelijkertijd. Hij doet je lachen en wekt frustratie. Dat gevoel maak je niet los met een rapport. 

Voor haar nieuwste 2022 rapport heeft het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) ook een trailer gemaakt.

Heb je hem uitgekeken? 
Ik ook niet. 
Saai tot en met.

Misschien is het een idee om bij een volgend rapport een trailer te maken in de stijl van Don’t Look Up. Neem de trailer van de film Een leven op onze planeet van Sir David Attenborough - ook een Netflix-productie - waarin eigenlijk hetzelfde verhaal wordt verteld als in het laatste klimaatrapport.

De film van Sir David Attenborough  (hier een verhaal over het boek en de film op Re-story) laat zien en voelen hoe wij als mens de aarde als ons bezit zijn gaan beschouwen.

Een narratief dat veel verder reikt dan het kapitalisme en neoliberalisme van de laatste eeuwen. Uiteindelijk is dat narratief al vanuit het scheppingsverhaal meegegeven. In de ontzieling van de economie speelt de kerk een cruciale rol.

Het was keizer Constantijn die in de derde eeuw na Christus een monotheïstische godsdienst introduceerde om de eenheid te bewaren. Die staatsgodsdienst vanuit Rome is sterk hiërarchisch georganiseerd. Een hiërarchie die we tot vandaag ook in de organisatie van onze maatschappij, politiek, bedrijven en gezinnen terugzien.

Met de kerstening van Europa, waarbij geen tegenstand werd geduld, sneed deze hemelgodsdienst de wortels van de Germaans-Keltische natuurgodsdiensten af. God de Vader nam het over van Moeder Aarde. Net als bij ons huidige economisch model zie je de overheersing van de mens op de natuur. Die onderdrukking zit ingebakken in het geloof.

Sir David Attenborough stelt dan ook dat “we zijn gekomen waar we nu zijn omdat we de slimste wezens zijn die ooit op aarde hebben geleefd. Maar om ons bestaan te kunnen voortzetten, is meer nodig dan intelligentie. We hebben wijsheid nodig.”

Hoewel vaak impliciet tussen de regels door herbergt ook het boek van Sir David Attenborough, meer nog dan de documentaire, veel levenswijsheid. 

En er is een groot verschil tussen weten(schap) en wijsheid. We leven in een tijd waarin wetenschap en materie heilig zijn, en waarin wat niet zichtbaar en tastbaar is -  innerlijk weten, astrologie en spiritualiteit - als zweverig opzij wordt geschoven. 

Kortom, we leven naar buiten, niet van binnenuit. We leven vanuit het hoofd, niet vanuit het hart. We denken veel, maar voelen weinig.

Wakker schudden

Don’t Look Up moest wakker schudden. En hoewel de film al na twee weken in 94 landen op nummer 1 stond en daarmee de best bekeken Netflix-film ooit is, is het nog maar de vraag of hij voldoende heeft wakker geschud. 

Of zelfs helemaal niet heeft wakker geschud. 

Waar de inval van Rusland in Oekraïne voor de Franse president Macron aanleiding is om te pleiten voor een Europa dat voor haar energievoorziening onafhankelijk is van Russisch gas, ziet de Amerikaanse olie-industrie in deze oorlog opportuniteiten om te pleiten voor meer boringen. Dat staat in schril contrast tot de oproep tijdens COP26 in Glasgow waar juist werd opgeroepen om de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen.

En wie hoor je nu nog over de film? 

Zelf wou ik er al eerder over schrijven, maar het bleef liggen, waardoor ik het niet meer relevant achtte over de film te schrijven, omdat deze aan actualiteitswaarde had verloren. Dacht ik. 

Maar door het met de Russische invasie in Oekraïne ondergesneeuwde klimaatrapport besefte ik dat het verhaal en de metafoor van de film uitermate relevant en brandend actueel zijn.

Niet voor niets riep de klimaatmetafoor van Don’t Look Up zo veel herkenning op en maakte de film zoveel los bij klimaatwetenschappers en -activisten. 

Waar in Don’t Look Up Jack Bremmer (gespeeld door Tyler Perry) een van de presentatoren van de ochtendtalkshow The Daily Rip met een bulderende lach vraagt of de komeet het huis van zijn ex kan verwoesten, barst Kate in hysterie uit dat er ‘100% kans is dat we allemaal zullen sterven’ en ze verlaat de studio.

Dat fragment uit de film (zie ook in de trailer) riep veel herkenning op. Zo getuigde zoöloog, schrijver en klimaatactivist George Monbiot in een tweet.

“Ik schaam me er nog steeds diep voor. De reacties op de sociale media waren, net als die op de wetenschapper in de film, fel en venijnig”, schrijft hij daarover in het opiniestuk ‘Watching Don’t Look Up made me see my whole life of campaigning flash before me’ in The Guardian.

Monbiot geeft in dat opiniestuk ook een veeg uit de pan richting de media. De film legt volgens hem ‘het falen van de media brutaal bloot’. 

In het opiniestuk in The Guardian schrijft hij daarover: “Bij het bestrijden van elk groot kwaad, in welke tijd dan ook, stuiten we op dezelfde krachten: afleiding, ontkenning en misleiding. Zij die alarm willen slaan over de ineenstorting van de ecosystemen die het leven instandhouden stuiten al snel op de barrière die tussen hen en de mensen die ze proberen te bereiken staat, een barrière die de media wordt genoemd. Op een paar opmerkelijke uitzonderingen na, wordt communicatie tegengewerkt door de sector die het zou moeten vergemakkelijken.”

Nu de Russische president Vladimir Poetin met een nieuwe wet de media in Rusland aan banden legt, wordt schande gesproken over deze schending van de persvrijheid, maar als het om het klimaat gaat leggen de westerse media zichzelf aan banden. 

Daarom ook pleiten wij bij Re-story voor journativisme. Omdat, zoals Glenn Greenwald, die de door Edward Snowden gelekte spionageactiviteiten van de NSA onthulde, volgens ons terecht zegt: “Goede journalistiek is meer dan ooit activisme”. 

Terwijl de klassieke media ons huidige systeem nog heel vaak ophemelen en daarmee het vastgeroeste idee bevestigen dat er geen alternatief is, brengen wij de verhalen van denkers en doeners die nieuwe wegen openen in economie, onderwijs en samenleving. Daarmee tonen we dat het juist wél anders kan.

Dat gaat boven alles om niet onverschillig zijn. Bekijk de mini-docu die Denise Perdeck maakte over onder andere Geert Degrande en mij als journativisten.

Het gevaar van onverschilligheid

Dat niet onverschillig zijn is ook nu met de oorlog in Oekraïne weer heel actueel. Het doet me terugdenken aan het kinderboek Simon, het jongetje dat wist te ontsnappen van de in Brussel wonende 90-jarige schrijver Simon Gronowski. 

In het boek vertelt hij hoe hij als 11-jarige in april 1943 wist te ontsnappen uit het 20ste  jodenkonvooi naar Auschwitz. Hij eindigt zijn verhaal met het volgende pleidooi voor solidariteit:

“Met mijn verhaal wil ik jullie wijzen op het gevaar van onverschilligheid. Ik vertel jullie mijn verhaal opdat we niet langer zouden zeggen dat we het niet wisten, dat zulke gruwel niet kan bestaan, dat we daar niets mee te maken hebben of dat we er niets kunnen tegen beginnen!

Hier wordt iemand uitgesloten. Daar wordt iemand geweigerd … Oorlog is niet een of ander geprefabriceerd monster dat zomaar uit het niets komt opdoemen, zonder enige waarschuwing. Nee, de gruwel is vaak een opeenstapeling van een heleboel kleine, geniepige dingen.

Gelukkig kom je met een gebaar van solidariteit al een heel eind weg. 

Of, zoals er in Talmud geschreven staat: “Wie één mensenleven redt, redt de hele mensheid!”

We moeten de problemen van onze tijd dus niet opblazen (almacht), noch minimaliseren (onmacht) of strijden over wiens schuld het is of wie de problemen moeten oplossen (machtsstrijd). Nee, belangrijk is dat we allemaal in onze innerlijke kracht gaan staan en kijken welke rol we zelf  willen spelen.

Wat houdt ons tegen?

We mogen niet onverschillig zijn. Niet naar onszelf, Niet naar elkaar. Niet naar de planeet.

Wat houdt ons dan tegen?

Dat was ook de titel van de vijfdelige Canvas-reeks Wat houdt ons tegen? waarin weervrouw en klimaatexperte Jill Peeters reconstrueert hoe het zo ver is kunnen komen met onze huidige klimaat- en natuurcrisis en probeert klaarheid te scheppen in het klimaat- en natuurverhaal. 

Ze toont prachtige voorbeelden van doeners die tonen dat het wél anders kan. Zij zijn echter nog eerder de uitzonderingen dan de regel (herbekijk hier de reeks).

Wat houdt ons dan werkelijk tegen om niet onverschillig te zijn tegenover de komeet - de klimaatcrisis - die op ons afstevent. 

Bezieling.

We zijn ver afgedwaald van onze eigen ziel. Vervreemd van onszelf. 

“We lopen allemaal verschrikkelijk eenzaam rond”, meent arts Zach Bush.

In een interview met Rich Roll zet hij in de afsluitende tien minuten in een monoloog uiteen dat we momenteel naar het laatste hoofdstuk van het leven op aarde kijken als we doorgaan zoals we nu doen. Hij deelt aan het slot van het interview zijn ervaring met mensen die sterven.

Hij vertelt over drie reanimaties op dezelfde dag waarbij alle drie de totaal verschillende mensen met totaal verschillende complicaties hem vragen waarom hij ze heeft teruggehaald?

Zach Bush: “Ze vertellen hun geliefden dat ze naar een plek gingen met overal helder licht en dat ze zich op dat moment voor het eerst in hun leven compleet geaccepteerd voelden.” 

Het ongeloof daarin houdt ons volgens Zach Bush vast in onzinnige conversaties: “Ik denk dat we allemaal verschrikkelijk eenzaam rondlopen. We vermoorden onszelf. Wat als we een bijna-doodervaring nodig hebben om volledig te transformeren? 

Om al onze overtuigingen over wat het betekent mens te zijn los te laten en te zeggen:  we zijn lichtwezens én we worden op elk moment compleet geaccepteerd.” 

En zijn voorstel is om elkaar niet de schuld te geven voor de toestand waarin de planeet nu verkeert, maar het te zien als een noodzakelijke volgende stap in onze reis. Onze evolutie.

Zach Bush: “Wat als we allemaal in verwondering naar elkaar kijken en zeggen: ‘jij bent compleet, ik accepteer je helemaal. Ik wil met je zijn, het leven met je delen. Ik wil leven. En als dat met jou is, dan is dat de bedoeling omdat we in dezelfde ruimte zijn’.

Wat als we kunnen transformeren voordat we sterven? Dan is er geen reden om naar Mars te gaan. Dan is er geen reden om naar elders te gaan omdat we hier op aarde absoluut elk ding anders zullen doen. Simpelweg door de erkenning dat ik ben wie ik ben en jij bent wie jij bent en dat dat voldoende is.

Jij wordt opgeroepen om te transformeren omdat je nú bent geboren. Onze generatie heeft niet meer genoeg tijd om de tanker te keren en alles opnieuw uit te vinden. We moeten de jeugd inspireren om het juiste te doen en het anders te doen door hen het gevoel van eenheid en heelheid te geven.”

Aanbod voor bedrijven en organisaties

Re-storyation: zeg het met een verhaal

In het onderwijs kan het anders. In de economie en de samenleving ook. Dat is wat we aan de hand van verhalen over denkers en doeners op deze site en in onze nieuwsbrief proberen duidelijk maken. 

Wil je voor jouw organisatie of bedrijf met verhalen vertellen wat de kern van jouw bestaan is en hoe je betekenisvol bent voor de toekomst. De toekomst van je bedrijf, je medewerkers, klanten, leveranciers, de samenleving en de planeet?

Wij helpen je graag die verhalen - via interviews, blogs en/of nieuwsbrieven - in de wereld zetten.
Meer informatie over ons aanbod vind je hier of neem contact op met mischa@re-story.be.