Hoe kunnen we leven in een bedreigde wereld zonder in apathie, wanhoop en cynisme te vervallen? Door te gronden in dankbaarheid, de pijn te eren, met nieuwe ogen te zien en dan een zaadje op te pakken en weer op pad te gaan, leerde ik tijdens de workshop Actieve hoop.

Ze straalt. Haar ogen. Haar mond. Zij helemaal. Dat is wat me opvalt als ik de dan 87-jarige en inmiddels 93-jarige ecofilosofe en milieu-activiste Joanna Macy zie in de documentaire Widening Circles. 

Hetzelfde stralen zie ik als ik Ilse Simoens, onderzoekster bij het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, ontmoet. Ze geeft in het Citadelpark in Gent een workshop Actieve hoop aan een groep biologiestudenten voor wie de workshop deel uitmaakt van het vak 'Ecosystem management & Services' in de master biologie van UGent. En ik mag meedoen

Die workshop komt voort uit het werk van Joanna Macy en laat zien hoe we kunnen leven in een bedreigde wereld zonder in apathie, wanhoop en cynisme te vervallen. 

Zou dat de reden zijn waarom Joanna en Ilse zo stralen?

“Ik zou mensen graag vertellen dat alles goed komt, maar dat gaat natuurlijk niet”, vertelt Joanna Macy aan het begin van de documentaire Widening Circles.

“Maar stel dat ik jou een pilletje kon geven waardoor jij het gevoel zou krijgen dat alles goed komt en alles prima gaat, zou dat dan al je creativiteit en moed, alles wat jij in je hebt, bovenhalen? 

“Wat denk je? Nee toch”, schudt ze haar hoofd. “Juist dat balanceren op het scherpst van de snede houdt ons wakker.” 

Als Joanna als milieuactiviste in de jaren tachtig van de vorige eeuw aandacht vraagt voor de zelfs zonder dat er ongelukken gebeuren gevaarlijke straling van kernenergie, merkt ze dat niemand ervan wil weten.

“Als we de capaciteit hebben om de wereld te vernietigen en we dat niet willen weten, dan is dat echt slecht nieuws”, is wat Joanna toen dacht, vertelt ze in de documentaire. Het is het begin van haar zoektocht naar manieren om weer vanuit ons hart te spreken. 

De stem waar ieder mens echt behoefte aan heeft, is volgens Joanna immers niet die van de staatsman, de hoogleraar of de wijze politicus, maar de stem in onszelf. En om die stem dan naar buiten te laten komen.

Buiten zijn

“Wat bezielt jou?” vraag ik Ilse Simoens als ik haar een paar weken na de workshop in het Citadelpark in Gent via Zoom spreek. 

“Als je dat vraagt, kan ik direct beginnen wenen”, antwoordt ze. “Dat komt omdat wat er in de natuur gebeurt me enorm raakt. Als ik dat echt ga voelen, dan denk ik: het is zo groot. Het is precies of ik daar een deel van ben dat constant beschadigd wordt. Een soort blauwe plek die steeds weer ingedrukt wordt.

Als jij dan naar mij vraagt, denk ik: zoveel aandacht voor mij. Dat ben ik niet gewend. Daarom raakt het me en voel ik dat deel weer.”

“Mijn passie was naar buiten gaan. Daar zijn, er zijn”, vertelt Ilse verder. “Ik heb biologie gestudeerd, met de veronderstelling veel buiten te kunnen zijn. Ik wou deze buitenwereld nog meer begrijpen en beleven.

Tijdens de studie dacht ik al: we zijn zoveel binnen, waarom gaan we niet naar buiten en het daar leven? Na een tijdje vond ik het wel interessant wat ik daar leerde en dan vergeet je waarom je die studie gekozen hebt. 

Zo ontstaat de afstand tussen wat er in jou leeft en daarbuiten gebeurt die in de studie, en misschien wel in het hele onderwijs, gecreëerd wordt.

Ik had vaak het gevoel dat ik de buitenwereld net iets anders ervaarde als in de studie werd voorgesteld. Mijn interesse ging meer naar de beleving en de samenhang en minder naar de specialisatie en vastlegging.  

Naamgeving bijvoorbeeld is een handige manier om de verbanden en de evolutie te begrijpen en om te communiceren. Toch creëer je met die naamgeving ook afstand en zet je de natuur opnieuw buiten jezelf. 

Die plant weet niet hoe hij heet. Wij zijn mensen, maar we willen ook niet gewoon ‘mens’ genoemd worden. Je wil bij je naam genoemd worden. 

Elke plant heeft zijn eigenschappen en karakter, net zoals dieren. Determineren voelt voor mij dan gedeeltelijk aan als discrimineren of ignoreren. Je zet het vast: ik ken die plant, omdat ik die soort ken, maar eigenlijk ken ik die plant of dat dier helemaal niet. Naamgeving nodigt niet uit om die plant of dat dier in zijn volheid te zien en beter te leren kennen. 

Deze vorm van beleven en voelen zit weinig in ons onderwijs, al van heel vroeg. Gevoelens worden nog vaak als een zwakheid gezien. Als iets primitief en daarom moet je daarboven staan. 

Maar door dat te doen, mis je zoveel van wat er eigenlijk gaande is. Je komt niet meer in contact met wat er in jezelf leeft. En met wat in elk van ons leeft. 

Gelukkig merk ik dat hier de laatste tijd wel ook anders naar gekeken wordt en gevoelens en de informatie die hierachter schuilgaan aandacht krijgen. 

Vaak is het voelen  echter zo ver uit ons geduwd dat het niet evident is om het terug te pakken en er dan nog de woorden voor te vinden. Het is niet dat we niet meer kunnen voelen, maar gevoelens zitten vaak zover weg dat we ze zelf niet meer weten zitten.”

Ecosysteemdiensten en natuurverbondenheid

Na verschillende omzwervingen en een tijd in Syrië, Kenia, Senegal en Zweden gewoond te hebben, heeft Ilse veel geleerd van de mensen die ze daar  heeft ontmoet. “Daardoor zie je in dat jouw manier van leven maar een manier van leven is”, zegt ze. 

Eenmaal terug in België gaat ze als onderzoekster aan het werk bij het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek in Brussel en werkt aanvankelijk rond aquatische ecologie.

Als op het instituut een onderzoeksgroep ecosysteemdiensten ontstaat, denkt ze: dat is iets voor mij: “Het onderzoek en de samenhang tussen natuur en maatschappij sprak me zeer aan. 

Het woord ‘ecosysteemdiensten’ sloot dan weer minder aan bij mijn kijkwijze. Dat is weer de natuur buiten ons  plaatsen, die dan ook nog eens diensten moet gaan leveren voor ons.

Wat zouden de diensten van een moeder zijn, vraag ik me dan af. De diensten van een moeder zijn niet de kinderen wegbrengen, eten maken en kuisen. Het is vooral liefde en veiligheid geven en liefde geven kan je toch geen dienst noemen. 

Nu werk ik rond natuurverbondenheid, die je ook als een  emotionele ecosysteemdienst kan zien.

Internationaal onderzoek toont aan dat als je een hoge mate van verbondenheid met de natuur ervaart, je je kans vergroot om het leven als bevredigend en zinvol te ervaren en je vitaliteit, sociaal en mentaal welzijn toenemen. 

Wie een sterke band voelt met de natuur, voelt vaak ook meer verbinding met andere mensen en leeft meer vanuit aanvaardbaarheid en openheid.

Ook de natuur is gebaat bij een hogere natuurverbondenheid, doordat mensen dan beter zorg dragen voor hun omgeving en graag meewerken aan het beschermen en herstellen ervan. 

Zo kan je natuurverbondenheid zien als een belangrijke schakel die ons welzijn én de gezondheid van het ecosysteem te goede komt, doordat we onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.”

Actieve hoop

Door in de groep ecosysteemdiensten te starten, gaat Ilse op zoek naar van alles rond natuur en maatschappij en komt zo bij het werk van Joanna Macy uit.

“De diepe ecologie waarover zij en Arne Naess spreken, vond ik enorm boeiend”, vertelt Ilse. “Het sloot aan bij de woorden die ik tot dan niet vond: het deel zijn van de natuur, uit hetzelfde bestaan. 

Het werk van Joanna heeft me troost en kracht gegeven. Het geeft ook vertrouwen om niet op alles een direct antwoord nodig te hebben en juist het niet-weten plaats en tijd te geven. Het lucht op en maakt me creatief.

Joanna heeft zich verdiept in het boeddhisme en daar wordt niet over hoop gesproken, omdat je het dan buiten jezelf zet. Ze spreekt over ‘actieve hoop’ om het bij jezelf te brengen. 

In de tijd van de protesten tegen kernenergie en de atoomcrisis zag ze dat activisten aan het uitdoven waren. Dat het niet helpend was voor hen om constant op de barricades te staan en te zeggen hoe we het anders moeten doen. Dat is niet de weg: voor anderen niet en voor henzelf niet.  

Ze merkte dat door de vraag ‘Wat doet je pijn als je naar de wereld kijkt?’ te stellen er een heel andere dynamiek in gesprekken kwam. Zo is het eren van de pijn een specifiek deel geworden van Actieve hoop.” 

De pijn eren

Ilse Simoens: “Door de pijn niet te leven, zet die zich vast in je lichaam. Ik denk dat we onszelf daar vandaag echt tegenkomen. Pijn is een golf, die komt en gaat. Door het tegen te houden en je ertegen te verzetten, duurt de pijn enkel langer. 

Als je echt gaat voelen waar je pijn zit, kan je daarna weer doorademen. De pijn toelaten brengt beweging en daarna zie je de zaken weer met nieuwe ogen. 

We leven in een woelige tijd en het is goed om met open ogen te kijken, en niet weg te kijken. Je voelt zelf ook wel dat je iets aan het wegstoppen bent. De pijn toelaten maakt dat je volop in het leven staat en je geluk vol kan leven.

Het is ook waardevol om die pijn samen te eren en ons wederzijds afhankelijk te voelen in een wereld die steeds verder uiteenvalt. Ik voel ook steun door te luisteren naar anderen. Het troost me. 

De pijn eren heeft mij echt geholpen om te zien hoeveel waarde erin zit om te blijven bij wat voor mij klopt. Om te zien hoeveel energie het geeft waardoor je dingen kan doen zonder het einddoel te willen halen. Het gaat om de weg - het proces - op zich. Dat zit voor mij heel sterk in het met nieuwe ogen kijken.

En door eerst dicht bij jezelf te zijn, kan je van daaruit ook bij de anderen zijn. Zo kan er iets ontstaan. Voor mij helpt het sterk om te kunnen blijven doorademen en in het leven te blijven staan en niet op een berg te gaan zitten en alleen te zijn.”

Met nieuwe ogen kijken

Ik herken wat Ilse Simoens vertelt. Tot ik de workshop bij haar en met de studenten biologie volgde, zou ik ook niet direct de pijn eren. Opstaan en weer doorgaan. Niet omkijken, vooruit kijken. Wat geweest is geweest.  Wie heeft die dooddoeners om pijn te vermijden of weg te lachen niet gehoord in zijn opvoeding en schooltijd.

Het gaat erom de pijn die je voelt een plek te geven, maar er niet in te blijven hangen. Daarom volgt de workshop ook een aantal stappen.

Ilse: “Het begint met gronden in dankbaarheid en even stilstaan. Als je rond je kijkt, is er zoveel reden voor dankbaarheid. Als je dat benoemt, is het nog meer aanwezig. Dat geeft rust en kracht in je lichaam om naar die volgende stap te gaan om de pijn te eren. 

De pijn eren van de natuur, de aarde, in de samenleving ... Waar je last van hebt in de samenleving kan vaak te maken hebben met iets waar je last van hebt in je persoonlijk leven. We zijn ook een product van al onze levensjaren en wat we hebben meegemaakt in relaties met anderen.

Belangrijk is om daar niet te stoppen en in de pijn te blijven hangen. Je moet het dan opentrekken en de nieuwe dingen zien. Met andere ogen zien. Niet om zaken weer weg te moffelen, maar om het grotere en het deel dat we niet weten ook weer te zien. 

Om dan het zaadje op te pakken wat voor jou klopt. Soms blijft iets lang hangen voordat je er iets mee kan doen. Een zaadje moet rust krijgen om zijn plek te vinden. Ik hoor mensen soms zeggen: jij hebt toen dat gezegd, terwijl ik dat zelf dan niet meer weet.” 

Dat stelt ook Joanna in Widening Circles: “Je weet nooit wat een bepaalde daad teweegbrengt. Ik heb dingen gehoord die mijn leven hebben veranderd. Zij die die woorden gesproken hebben, weten dat niet.

Jij weet ook niet hoe jij het leven van mensen hebt veranderd. Dus stop ermee je af te vragen hoe effectief je eigenlijk bent! Wees blij dat je iets kan doen en vraag je niet af of het de moeite waard is. Doe het omdat het goed voelt en zinvol is voor jou. Doe het omdat je zo graag samen bent met de mensen die naast je staan.” 

Ilse Simoens maakt deel uit van een groep mensen in Vlaanderen, waaronder ook Re-story coöperant Steven Vromman, die het werk van Joanna Macy uitdragen.

9 mei 2023 14:00-18:00 uur in Gent

Workshop Actieve hoop met Ilse Simoens

In de workshop Actieve Hoop biedt Ilse Simoens een ervaringsgerichte methode die ruimte maakt voor herbronning, inspiratie en verbinding. Het geeft je handvatten om een actieve rol te spelen in de transformatie naar een evensondersteunende maatschappij.

Re-story communityleden kunnen zich aanmelden via HiveBrite.
Bijdrage 10 euro.

Ben je geen communitylid, maar heb je wel interesse om deel te nemen.
Stuur dan een mailtje naar contact@re-story.be. Als er nog plaatsen vrij zijn, kan je deelnemen. Bijdrage niet-communtyleden: 25 euro.

Een vraag aan jou voordat je hier vertrekt …

Wat ons interesseert is wat de Re-stories die we maken met je doen. Het gaat niet alleen om bereiken, maar vooral om beraken.

Wat doet jou pijn als je naar de wereld kijkt?

We horen het graag van je in de comments hieronder …