De boodschap van het boek Hospicing modernity kan de grond onder je voeten vandaan halen. Auteur Vanessa Machado de Oliveira stelt voor het verhaal van moderniteit palliatief te helpen eindigen. Ze zet je aan om mét gevoel voor humor en nederigheid te durven kijken naar wat de echte fundamenten van onze zogezegd beschaafde en ontwikkelde maatschappij zijn, en wat daarin je eigen positie en houding is.

Hospicing modernity: Facing Humanity's Wrongs and the Implications for Social Activism. De titel van het boek, geschreven door Vanessa Machado de Oliveira, intrigeerde me. 

Daarom sloot ik me aan bij de leesgroep over het boek waarvoor Re-story coöperant Wen Geerts, zoals ze dat eerder met het boek Minder is meer van Jason Hickel deed, het initiatief nam. 

Voor Hospicing modernity nam Wen dit initiatief samen met Griet Verbeeck, die al heel wat ervaring met het boek heeft. Dat is interessant en fijn, omdat het geen gemakkelijk boek is. Het leest niet vlot weg, het is niet hapklaar Engels. Vind ik.

Griet is als gewoon hoogleraar verbonden aan de UHasselt en meer specifiek bij de faculteit Architectuur en kunst.

Daarbinnen houdt ze zich vooral bezig met duurzaam design, duurzame gebouwen en steden, energie in gebouwen en gebouwde omgevingen, bouwfysica en duurzaam bouwen.

Duurzaamheid, en haar kritische blik daarop brachten haar bij het boek Hospicing modernity.

“Mijn onderzoek rond duurzaamheid doet mij steeds kritischer kijken naar onze moderne maatschappij en haar onderliggende - koloniale - fundamenten die inherent onduurzaam zijn. 

Zo worstel ik met de vraag hoe je een wereld kan verduurzamen waar onduurzaamheid een inherent en essentieel onderdeel van is”, vertelt ze over hoe ze bij het boek Hospicing modernity uitkwam.

Griet: “Ik kwam al een aantal keer via via terecht bij het werk van het Gesturing Towards Decolonial Futures collectief (GtDF), waartoe de auteur behoort.

Maar uiteindelijk was het de auteur van het boek At work in the ruins Dougald Hine die me triggerde om Hospicing Modernity - Facing Humanity's Wrongs and the Implications for Social Activism effectief te gaan lezen.”

Het verhaal van moderniteit

“De kernboodschap die in Hospicing modernity uiteen wordt gezet, is dat de auteur vertrekt van de vaststelling dat de moderniteit al heel lang wordt voorgesteld als een eenvoudig en universeel geldend verhaal van vooruitgang, beschaving en ontwikkeling, maar dat tegelijk heel veel paradoxen bevat”, vertelt Griet.

“In Hospicing modernity,” zo gaat ze verder, “gebruikt Vanessa het beeld van het huis dat moderniteit heeft gebouwd, een huis dat voor sommigen bescherming, comfort en privileges biedt en waar anderen geen toegang toe hebben, terwijl ze wel moeten leven in de afvalstromen en destructie die het huis voortbrengt. 

In dit huis en het verhaal van moderniteit komen dan ook steeds meer barsten en scheuren. Het is geen houdbaar verhaal. 

Het boek Hospicing modernity richt zich voornamelijk op de groep mensen die vooral het voordeel van de moderniteit ervaren heeft. En nog ervaart.

Het boek nodigt hen uit om op een open en eerlijke manier te reflecteren over hoe ons comfort en onze privileges inherent verweven zijn met systemisch geweld.

Niet alleen historisch geweld, maar nu nog steeds, met het overschrijden van de grenzen van de planeet en met de crisissen waarmee we nu geconfronteerd worden.

Zonder dit geweld, extractie en exploitatie zou er geen moderniteit zijn. 

Vanessa stelt voor om het verhaal van moderniteit niet op een agressieve, maar op een palliatieve (hospicing) manier te helpen eindigen.

Dus met oog en dankbaarheid voor het goede dat het gebracht heeft, maar zonder te verbloemen wat fout zit. 

Door dat te doen, kunnen we ook als een vroedvrouw helpen ruimte te maken voor iets nieuws. Wat dit is, is nu nog niet duidelijk. Ook niet of het beter zal zijn.

Maar het nieuwe kan pas beginnen groeien, als moderniteit hiervoor plaats maakt.”

Dissolutie

Het is exact dat - het oude overbodig maken om het nieuwe geboren te laten worden en de manier waarop - wat mij zo aanspreekt aan het boek, en om deel te nemen aan de leesgroep. 

Vanuit het boek Omarm de Chaos dat Jan Rotmans en ik schreven, weet ik hoe Jan het belang van slopers in een systeemverandering benadrukt: ‘Omdat slopen een negatieve connotatie heeft, zijn slopers minder populair. Ze zoeken wel naar medestanders, maar hoeven niet geliefd te zijn omdat ze gewend raken aan de weerstand en tegenstand op hun pad. Hoe dan ook is het nieuwe leidend en het oude volgend.’ 

Feit is, zoals ook Vannessa Andreotti in Hospicing modernity betoogt, dat door het oude dat niet meer werkt te laten verdwijnen ruimte ontstaat voor het nieuwe dat geboren wil worden. 

In Omarm de Chaos schrijven we daarover: ‘Als je iets nieuws bouwt, wordt ook duidelijker waarom het oude moet verdwijnen. Maar als we te weinig afbreken kunnen we ook minder opbouwen. Zonder sloop wordt alle ruimte nog steeds ingenomen door het oude. Slopers  zijn dus cruciaal en onmisbaar. Net zoals de bouwers met een hoger doel het nieuwe creëren, breken slopers met een hoger doel het oude af en genieten van dat afbraakproces. En er is nog heel wat sloopwerk te doen, waaronder instanties, organisaties, structuren, wetten en regels.’

Lange tijd heb ik me goed gevoeld bij revolutie en slopen, tot het besef doordrong dat je meer energie krijgt en geeft door te kijken naar waar je ‘voor’ bent in plaats van waar ‘tegen’.

Daarom vindt de term ‘dissolutie’ die betekeniseconoom Kees Klomp gebruikt ook zo sterk gehoor bij mij.

Achterin het kinderboek De Regenmaker schrijft Kees daarover: ‘Je kan machtsstructuren omverwerpen. Dat heet revolutie. Je kunt ze echter ook oplossen. Je kan je onttrekken aan macht. Waarmee de macht van macht verdwijnt. We leven niet alleen in het economische systeem. Het systeem leeft ook in ons. We zijn het systeem. We zijn geconditioneerd met de normen en waarden van het huidige systeem. Om tot systeemverandering te komen moeten we onszelf eerst bevrijden. Deconditioneren heet dat. Olla laat zien dat we ons moeten bevrijden van de dominante logica. Free our mind.’

Griet herkent ook de negatieve connotatie die aan slopen vasthangt: “Slopen en kapot maken impliceert een vorm van brute force, van alles vernietigen, terwijl in hospicing net ook veel liefde en dankbaarheid zit.

Bij slopen en kapot maken voelt het alsof je niets wil bewaren en je het oude helemaal als waardeloze rommel beschouwt, terwijl je bij hospicing de herinneringen aan het goede wil koesteren, misschien zelfs dingen van het oude wil bewaren en je op een mooie manier afscheid neemt van het oude dat niet meer dient. Je steekt liefde in het helpen beëindigen wat onherroepelijk moet eindigen.

Het is net die liefdevolle houding die ik zo waardeer in het werk van Vanessa, en wat haar werk en dat van Dougald Hine zo essentieel doet verschillen van andere auteurs.

Wanneer je leeft in een wereld waarin veel zaken op hun einde lopen, stellen zij voor om te proberen het goede van het oude te bewaren, te rouwen over wat verloren gaat, kritisch te zijn voor wat toch niet zo goed bleek te zijn als gedacht of gezegd en verloren 'draden' terug op te pikken.

Dat doet me ook denken aan waar we in mijn werk aan de faculteit rond duurzame architectuur mee bezig zijn: hoe kunnen we, als we gebouwen afbreken, ervoor zorgen dat we wat waardevol is recupereren en hergebruiken?

En je dus niet alles sloopt en tot puin herleidt, omdat je dan ook veel vernietigt dat wel nog waarde heeft.

Daarbij komt nog: hoe kunnen we dat op een manier doen die ook eer betoont aan de persoonljke verhalen die verbonden zijn met die gebouwen, zodat we ze niet alleen als 'dode materie' zien, maar ook als plekken waar waardevolle levens geleefd zijn?”

Constante evenwichtsoefening

Wat Griet Verbeeck ook mooi en sterk vindt, is dat de auteur van Hospicing modernity Vanessa Machado de Oliveira zelf een voorbeeld is van de paradoxen van de moderniteit.

Griet: “Vanessa is de dochter van een Braziliaanse, inheemse moeder en een vader van Duitse afkomst die zijn inheemse vrouw trouwde om haar 'te redden' van het neokoloniale geweld op inheemse mensen in Brazilië, maar die tegelijk zijn eigen cultuur als superieur beschouwde.

In die zin zag zij in haar eigen familie zowel mensen die comfortabel in het huis van moderniteit woonden als mensen die erbuiten vallen, en hoe elk van hen de moderniteit op heel tegengestelde manieren ervaart. 

Dit deed haar steeds kritischer nadenken over dat zogenaamde universele verhaal van moderne vooruitgang. Haar zoektocht om dit te begrijpen, heeft haar via omwegen uiteindelijk in de academische wereld gebracht.

Vandaag werkt ze als decaan van de faculteit Onderwijsstudies van de prestigieuze University of British Colombia in Canada. Daar geraak je enkel als je stellingen ook wetenschappelijk onderbouwd zijn.

Tegelijk is ze juist ook zeer kritisch over het wetenschappelijk model. Vooral omdat het pretendeert het enige universeel geldende kennismodel te zijn.

Als het al andere kennismodellen aanvaardt, zoals bijvoorbeeld inheemse kennis, worden die sowieso ondergeschikt beschouwd aan het Westerse wetenschappelijke kennismodel.

Dit wetenschappelijke kennismodel is in die zin ook een van de pijlers van onze moderniteit en is het voor haar en haar collectief een constante evenwichtsoefening om kritisch te reflecteren over moderniteit binnen een van de instituten van moderniteit.”

Als je er klaar voor bent

Vanessa Machado de Oliveira is zich er zeer van bewust dat Hospicing modernity de grond onder je voeten vandaan kan halen.

Ze geeft daarom ook expliciet aan dat je klaar moet zijn voor haar boodschap. Ermee aan de slag gaan, ziet ze als een pad dat je maar kan bewandelen, als je er klaar voor bent. 

Dat is een punt dat door een aantal mensen in de leesgroep, waaronder ikzelf, belerend aanvoelt. 

Griet vindt dit juist het mooie aan het boek: “Het toont de zorgzame manier waarop de auteur haar boodschap doorgeeft.

Ze is heel eerlijk en beschouwt wat ze vertelt als een - voor sommige zeer ongemakkelijke - waarheid over waar onze moderne wereld voor staat.

Bovendien is ze zich ervan bewust dat het boek misbruikt kan worden door moderniteit en daarom is ze ook behoedzaam in het verspreiden ervan en is ze er absoluut niet op uit om haar boodschap 'op te schalen'.” 

Het boek kan volgens Griet belangrijk zijn voor wie zelf al voelt dat het verhaal van moderniteit op zijn einde loopt, dat het anders moet, en hierbij ondersteuning zoekt. Al reikt Hospicing modernity daarvoor geen oplossingen aan.

Griet: “Het boek reikt absoluut geen oplossingen aan. Wat voor ons, mensen in de moderne wereld, kan wringen, want we zijn heel vaak op zoek naar gemakkelijke en snelle oplossingen. Vaak om ons weer beter en comfortabel te voelen, zoals moderniteit ons heeft geleerd. 

Het zijn net die zaken waarvoor het boek uitnodigt om bij stil te staan. Het vraagt in de eerste plaats van de lezer een zeer diepe en eerlijke zelfreflectie.

Door mét gevoel voor humor en nederigheid te durven kijken naar wat de echte fundamenten van onze zogezegde beschaafde en ontwikkelde maatschappij zijn en wat daarin onze eigen positie en houding is. 

Zoals Vanessa haar uitnodiging verwoordt: in de eerste plaats composting your shit. En hierin zijn zowel de woorden 'composting' als 'your shit' essentieel.”

Meevoelen met radicale tederheid

In wat Vanessa Machado de Oliveira ‘The Most important chapter’ van haar boek noemt, reikt ze zeven kaders en tools aan die ruimte creëren in je hoofd en je hart om op een open en eerlijke manier te reflecteren over hoe je comfort en privileges inherent verweven zijn met het verhaal van moderniteit.

En hoe je je eigen innerlijk werk kan doen om dit verhaal van moderniteit liefdevol te hospicen.

Mij raakte daarbij de zevende tool ‘Co-sensing with radical tenderness’, een tekst die Vanessa Machado de Oliveira samen met Dani d'Emilia schreef. De tekst is gebaseerd op het proces van ontleren van het GTDF-collectief en probeert een  praktijk van genezing te activeren die de verbindingen tussen hoofd, hart en relationaliteit opnieuw legt.

Dit is de Nederlandse vertaling van die tekst die ik met aanvullingen en suggesties vanuit de leesgroep maakte:

Voel mee met radicale tederheid en ...

Accepteer de uitnodiging om aanwezig te zijn. Stem je af op het collectieve lichaam, zowel menselijk als niet-menselijk.

Neem kennis van alle weefsels en plekken die we bewonen, de botten en gronden die ons gewicht dragen.

Voel je verstrengeld met alles, ook het lelijke, het gebrokene en het verklote.

Verbind voorbij verlangens naar samenhang, zuiverheid en perfectie. 

Voel mee met radicale tederheid en ...

Dans voorbij de lus van identificatie en desidentificatie, voorbij wat je wel en niet leuk vindt.

Stop met proberen de werkelijkheid vorm te geven volgens narcistische dwangmatigheden voor plezier, comfort en gemak. 

Onderbreek verslavingen aan consumptie, niet alleen van ‘spullen’ maar ook van kennis, ervaringen en relaties.

Laat bezittingen en bezitdrang los. Doe afstand van fantasieën over begrip, consensus en controle.

Ontwapen, ontmantel en breng jezelf uit evenwicht.

Integreer met een bredere stofwisseling, met een veel langere tijdelijkheid dan je menselijk lichaam.

Volg niet-normatieve en niet-lineaire tijd.

Deactiveer je verlangen naar protagonisme, grootsheid en nalatenschap.

Stop met angst voor angst, onzekerheid en leegte.

Sta open voor de geschenken van teleurstelling en ontbinding. Geef je over zonder in te storten.

Voel mee met radicale tederheid en ...

Maak ruimte voor het onbekende en het onkenbare, in onszelf en in anderen.

Zoek zinvolheid in plaats van betekenisvolheid.

Sta jezelf toe verwonderd te blijven, zonder er altijd betekenis aan te geven.

Gijzel ‘zijn’ niet aan ‘weten’.

Engageer je met creativiteit voorbij het intellect.

Herstel verbannen capaciteiten, verruim gevoeligheden en verlaat je immuniteit voor immuniteit.

Zie hoe onze gedachten en emoties biofysische processen zijn.

Luister naar niet-menselijke autoriteiten en geef om onze relatie met hen.

Sta open voor wat je niet kan en misschien wel nooit zal begrijpen.

Werp niet overal een deken van interpretatie over, breng de geluiden tot zwijgen die je ervan weerhouden dieper te graven en je breder te verhouden.

Voel mee met radicale tederheid en ...

Wees ontvankelijk voor de lessen van je schaduwen.

Rouw om je illusies, composteer je shit, gist jezelf.

Leer van herhaalde fouten. Maak alleen nieuwe in de toekomst.

Ontdek een hele autobus vol verschillende wezens in jezelf.

Kijk in de spiegel en laat de angst voor teleurstelling, afwijzing en verlating los.

Zie je medeplichtigheid aan geweld onder ogen en neem afstand van arrogantie, superioriteit en status. 

Laat de angst los om 'minder te zijn', de druk om 'meer te zijn' en de behoefte aan erkenning.

Maak mislukkingen niet privaat, maak gemis niet persoonlijk. We verkloten het allemaal, we wenen allemaal. 

Schakel je verwachtingen uit om erbij te horen en concentreer je op het afleren van de logica van afgescheidenheid. 

Omarm jezelf als zowel schattig als zielig, wees moedig kwetsbaar.

Voel mee met radicale tederheid en ...

Maak ruimte voor nieuwe vormen van coëxistentie om je te ontmoeten.

Doe afstand van onbeperkte autonomie en de obsessie met vorm. Vind stabiliteit in het ritme onder de beweging.

Activeer het gehoor in alle delen van je lichaam, zodat we elkaar kunnen helen door getuige te zijn.

Luister naar onuitgesproken wijsheid, koester intrinsieke in plaats van productieve waarde.

Onthoud dat onze medicijnen zowel onmisbaar als ontoereikend zijn. 

Laten we elkaar dragen in plaats van elkaar steunen.

Stem af in plaats van mee te leven. Er is een verschil. 

Merk op hoe je beweegt tussen je comfort-, stretch- en paniekzone. 

Verhoog de zorg in verhouding tot het risico. Doe het met nederigheid, vrijgevigheid en eerbied.

Los de grenzen en het gewicht van je lichaam op en laat anderen door, met en voor je bewegen.

Voel mee met radicale tederheid en ...

Maak van het hart een werkwoord: corazonar, senti-pensar.

Kijk liefdevol naar pijnlijke en moeilijke dingen om echt te willen zien.

Voel de pijn van de aarde die je omgeeft.

Begrijp dat de aarde geen verlengstuk van ons lichaam is, maar andersom. 

Verzamel je hart zodat het openbreekt en niet uit elkaar valt. Laat het alle pijn van - en in - de wereld vasthouden zonder verdoofd of overweldigd te raken.

Wees getuige van 'zijn' in verschillende lagen: ik en jij, ik in jou, wij in 'noch ik noch jij'.

Vergeet of/of te zijn, wees beide en meer en beweeg.

Verzorg de wonden die ontstaan wanneer de huid van een lichaam uitrekt en scheurt om een ander lichaam te ontvangen en opnieuw vorm te krijgen. 

Train je intellectuele, politieke en affectieve spieren om stormen te trotseren en marathons te lopen op moeilijk begaanbaar terrein. 

Laat je leiden door een metabolische intelligentie. Maak neurogenese mogelijk en leer water te ademen. Wees water.

Voel mee met radicale tederheid en … oefen geëngageerde onthechting. Biedt palliatieve zorg aan de dystopische wereld die stervende is, zowel in ons als om ons heen. Verteer de lessen die deze dood biedt.

Voel mee met radicale tederheid en ... assisteer bij de geboorte van iets nieuws, zonder wat geboren wordt te verstikken met projecties en idealiseringen.

Voel mee met radicale tederheid en … roep - in een dubbele en gelijktijdige beweging - de manifestatie op van een politieke praktijk van heling en welzijn die verder gaat dan wat de menselijke intelligentie kan doorgronden. Laat het door je heen komen, voor altijd veranderlijk en vloeibaar.

Verder verdiepen

In deze aflevering van The Great Simplification ontvangt Nate Hagens Vanessa Machado de Oliveira om met haar te praten over wat zij ‘hospicing modernity’ noemt en wat het betekent om te leven, te werken en te leren binnen systemen die ontworpen zijn om te falen, ingebed in een doelloze cultuur.

Een vraag aan jou voordat je hier vertrekt …

Wat ons interesseert is wat de Re-stories die we maken met je doen. Het gaat niet alleen om bereiken, maar vooral om beraken.

Hoe klinkt dat voor jou meevoelen met radicale tederheid?

We horen het graag van je in de comments hieronder …