Het coronavirus dwong de overheid op enkele dagen tijd radicaal anders te gaan denken over de organisatie van onderwijs. Alle scholen in ons land zijn verplicht overgeschakeld op afstandsonderwijs, digitale hulpmiddelen en het herdenken van lesinhouden. In de chaos en hectiek van de huidige coronacrisis is het als school een uitdaging voldoende fit te blijven, stelt sociaal pedagoog en schoolmaker Bert Smits. Hij ziet dat scholen die al fit en wendbaar waren, nu aanmerkelijk beter voor de dag komen. In zijn nieuwe boek Iedereen schoolmaker toont hij hoe je als school met permanente verandering omgaat en reikt praktische handvatten aan om met kleine ingrepen het leervermogen van scholen te versterken.

Sociaal pedagoog en schoolmaker Bert Smits is door het Global Forum for Education and Learning opgenomen in de top 100 Leaders in Education. Volgens hem is het heel belangrijk dat onderwijs je zodanig vormt dat je in staat bent om de samenleving van morgen opnieuw uit te vinden.

Dat was voor ons de belangrijkste reden hem op te nemen in onze lijst met dertien mensen die antwoorden kunnen bieden op de gigantische economische en maatschappelijke uitdagingen waar we voor staan. Het is een publiek geheim dat hij intussen tijdens de coronacirsis Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts mee adviseert.

Dat Smits ideeën heeft om de gigantische uitdagingen in onderwijsland het hoofd te bieden, blijkt uit zijn net verschenen boek Iedereen schoolmaker dat hij samen met sociaal pedagoog en mede-oprichter van Schoolmakers Yves Larock schreef.

Iedereen schoolmaker

“Er zijn veel uitdagingen. Als je met transitie bezig bent, is het nu de time, maar tegelijkertijd … pffff”, verzucht Bert als ik hem aan de lijn heb om over zijn nieuwe boek te praten en vraag hoe het met hem gaat.

“Ik ben ervan overtuigd dat we de juiste stroom te pakken hebben”, gaat hij verder. “Het spelbord wordt veranderd met nieuwe spelregels voor alles. Van hoe we politiek, werk en onderwijs gaan organiseren, hoe we ons verplaatsen en eten tot hoe we ons verhouden tot de mensen die we gezagvol vinden.

Ik denk dat het thema van ons boek meer dan ooit relevant is. Iedereen schoolmaker is heel letterlijk nu. Plots worden we allemaal teruggeworpen op het idee dat school maken en het onderwijs voorzien geen evidentie is. Plots moeten we dat als ouders allemaal thuis organiseren, vaak in combinatie met werk en alle spanning die er ook nog rond hangt.

We ondervinden nu hoe weinig evident het is om school te maken. Dat het helemaal niet zo makkelijk is leerlingen elke dag aan het leren te zetten, te stimuleren, te laten ontwikkelen en groeien. Als de coronacrisis iets aantoont, dan is het wel de maatschappelijke relevantie van scholen en het belang om die op een systematische en duurzame manier te organiseren.”

De school als lerende organisatie

Om het Vlaams onderwijs naar een hoger en nog eigentijdser niveau te brengen, is het volgens de auteurs nodig dat alle scholen lerende organisaties worden. De school als lerende organisatie maakt een school volgens hen tot een fitte, wendbare organisatie. Gedragen door veerkrachtige leraren en medewerkers, mét kwaliteitsvol onderwijs als resultaat.

Bert: “Scholen nemen een bijzondere plaats in in onze samenleving: ze krijgen de opdracht om kinderen en jongvolwassenen in te leiden in de samenleving zoals die is. Dat betekent dat je als school ook een soort van filteropdracht hebt: waar focus je op en hoe ga je dat aanpakken.

Alleen als de wereld rondom die scholen ontzettend snel verandert, betekent dat dat je niet langer kan uitgaan van de samenleving als een stabiel gegeven. Dat is wat we vandaag in real time ondervinden. In de chaos en hectiek van de huidige coronacrisis is het als school een uitdaging voldoende fit te blijven.

Ik zie scholen die daar moeite mee hebben: ze verlammen en wachten af. Er zijn ook een heel aantal scholen die zeggen 'we moeten vanalles’ en dan honderd to do's tegelijk op hun bord laden. Daar zien ouders dat ze overspoeld worden met materiaal of met aanbod zonder dat daar een doordachtheid in zit.

Terwijl scholen die een duidelijk idee hebben van hun missie en waarden, die een visie hebben op de samenleving, zich niet laten verrassen door wat er nu op hen afkomt. Ze hebben processen om dat te verwerken. Omdat ze al zijn gericht op wat er in de samenleving gebeurt, hebben ze meer veerkracht om beter, sneller en effectiever met de huidige situatie om te gaan.”

Persoonlijk meesterschap

Wie van jullie heeft een beeld waar hij zich over twee drie jaar professioneel ziet? Wat ben je dan aan het doen? Wat hoop je dat je dan aan het doen bent? Waar wil je op inzetten? Wat trekt je aan in de toekomst? Het zijn vragen die Bert Smits leerkrachten tijdens lezingen stelt. Steeds weer merkt hij op hoe weinig handen er dan de lucht ingaan.

Bert: “Je hebt een visie nodig, een ambitie, waar wil ik naartoe op individueel niveau. Maar ook als organisatie, waar willen wij naartoe.

Het vermogen om vooruit te kijken, visie te ontwikkelen, is cruciaal voor persoonlijk meesterschap. Dat creëert spankracht. Je kunt je organisatie inrichten om leren te faciliteren en daardoor ook uit te lokken waar leerkrachten naartoe willen: welke visie hebben zij, welke visie hebben wij als team en school.

Op vrijwel alle scholen wordt de manier van werken regelmatig bijgestuurd. Een leerkracht stuurt bij als hij merkt dat leerlingen een bepaalde instructie niet hebben begrepen. Dat bijsturen, noemen we single loop leren.

Bij double loop leren vraag je je af of de dingen die je doet nog wel de juiste zijn: moeten we deze leerstof nog wel aanbieden? Zijn er geen effectievere manieren om het leren te organiseren?

De meest fundamentele manier van leren is triple loop leren. Dan richt je je op de vraag wat de essentie is van het onderwijs dat je aanbiedt. Het gaat om de missie, visie en waarden van de school. 

Die laatste twee vormen van leren, zorgen voor een wezenlijke, diepgaande verandering binnen de school. Dan staat persoonlijke transformatie voorop. 

Vandaag is daarvoor op schoolniveau al heel veel mogelijk. Er is veel differentiatie in rollen en taken voor leerkrachten mogelijk: als ontwerper van didactisch materiaal, als data-analist die teamgenoten voedt met informatie en kennis, als de leraar die goed instructies kan geven en een aula aan zijn lippen kan doen hangen ...”

Hefbomen

Beleidsmakers kunnen daarvoor een ondersteunend kader creëren voor lerende scholen. Een beleid dat ruimte en vertrouwen schenkt om scholen de verantwoordelijkheid te laten opnemen voor hun eigen kwaliteitsprocessen.

In Iedereen Schoolmaker reiken de auteurs zeven hefbomen aan om met kleine ingrepen het leervermogen van de school te versterken. Daarvoor visualiseren ze een school als een boom.

Bert: “Als een levend systeem. Een school is net als mens een levend systeem, wat wil zeggen: alle hefbomen zijn belangrijk en waar je ook op werkt, ze hebben allemaal invloed op elkaar om samen leren in beweging te zetten.”

Gedragen visie

Bert: “Aan de voet staat het persoonlijk meesterschap en van daaruit trekken we direct een pijl naar de kruin van de boom voor een gedragen visie. Het gaat erom dat je met het schoolteam en met anderen het verhaal ontwerpt en vertelt over waar je met je school naartoe wilt. Een gedragen visie hebben, geeft trekkracht. Het brengt focus en geeft richting. Het maakt dat je niet met de waan van de dag meegaat.”

Samenwerken

Omdat de gedragen visie het enthousiasme losmaakt om er voor te gaan, is er meer bereidheid tot samenwerken.
Bert: “Alle vormen van samenwerken leiden tot leerkansen: samen lesgeven, samen voorbereiden. Samenwerken met andere instellingen zoals hogescholen. De cocreatie versterkt het leervermogen van de school.”

Verbindende werkplek en kwaliteitsvol organiseren

Om daar te komen, is er volgens de schoolmaker een verbindende werkplek nodig die het samenwerken stimuleert: “Op scholen met een verbindend schoolklimaat is meer ontmoeting.
Kwaliteitsvol organiseren gaat over continue procesverbetering: hoe bouw je overlegmomenten in en hoe kom je tot besluitvormingsprocessen om goede keuzes te maken.”

Professionalisering & praktijkgericht onderzoek

Door de professionalisering over meerdere jaren heen, en dus niet enkel via thema’s op pedagogische studiedagen, op samen leren te richten, vergroot dat het leervermogen van de school. Zeker als je daarbij ook de kaart van praktijkgericht onderzoek trekt: kijk na twee weken coronatijd bijvoorbeeld hoe leerlingen het thuis doen door op Bingel of Smartschool te kijken hoeveel leerlingen actief oefeningen maken en of het hen lukt”.

Effectief leiderschap

De allerbelangrijkste hefboom die alle andere verbindt en bijeen houdt, is effectief leiderschap.
Bert: “Een schoolleider die vanuit een meerjarenvisie doelbewust keuzes maakt en zich afvraagt wat je vandaag en morgen al kan doen om te zorgen dat je leerkrachten over drie jaar digitaler werken dan nu.”

Wereldwijd gevoelde behoefte

Tot slot vraag ik de onderwijsleider naar de positie van het Vlaamse onderwijs in relatie tot de wereld.
Bert: “Het thema schoolorganisatie ontwikkelen is wereldwijd een gevoelde behoefte, heb ik gemerkt toen ik in de week voor de kerstvakantie in Dubai een keynote gaf tijdens het Global Forum for Education and Learning as Schoolmakers.

Op rankings lijken we als onderwijsland achteruit te gaan. Soms is dat omdat het onderwijs in andere landen heel erg vooruit gaat. Onze basiskwaliteit is gewoon goed, maar doordat we het goed hebben, blijft de incentive om dingen fundamenteler te verbeteren wat uit. 

Dat is de wet van de remmende voorsprong. Maar we blijven het niet goed doen, als we niet structureel aan zaken gaan werken en leren inbouwen. Landen met veel minder scholen binnen handbereik hebben op het vlak van technologie en digitalisering bijvoorbeeld grote sprongen vooruit gemaakt. 

Wat we nu zien is dat het tempo waarin mensen in het onderwijs in deze crisissituatie bijleren over hoe ze hun eigen werk moeten organiseren, ontzettend toeneemt. Het fundamentele en diepere leren dat wij met Iedereen Schoolmaker voorstaan, is nu dus volop bezig.” 

Iedereen Schoomaker van Bert Smits en Yves Larock is verschenen bij Lanoo Campus.

Crowdfunding

Het kan wél anders! Daarom is het hoog tijd voor een nieuw verhaal. Zonder een nieuw verhaal kunnen we het oude verhaal immers niet loslaten. Meer dan ooit zijn we er dan ook van overtuigd dat goede journalistiek activisme is. Daarom zijn we met het online platform Re-story gestart. Op Re-story brengen we de verhalen van denkers met inspirerende ideeën en doeners met richtinggevende initiatieven voor een reset van het economisch en kapitalistisch systeem.

Help je mee inspirerende ideeën en richtinggevende initiatieven voor een reset van economie, onderwijs en maatschappij zichtbaar maken.