Camille Etienne ontpopt zich in Frankrijk de jongste maanden steeds duidelijker als boegbeeld van de klimaatstrijd. Vanity Fair noemde haar een van ‘de 50 vrouwen die 2020 bepaald hebben’. De 22-jarige voormalige biatlonatlete die opgroeide op het platteland in de bergstreek van de Savoie in de buurt van Annecy onderbrak haar studies politieke wetenschappen en filosofie omdat het haar zo verwonderde dat stedelingen alle verbondenheid met de natuur verloren lijken te zijn. Ze ging daarop in Finland agro-ecologie en milieuwetenschappen studeren en werpt zich nu met haar beweging Pensée Sauvage volop in de klimaatstrijd. Haar in mei 2020 opgenomen videoclip Réveillons-nous is ondertussen meer dan vijftien miljoen keer bekeken. Aan de telefoon vertelde ze me dat ze niet alleen haar generatiegenoten wil meekrijgen: “De coronacrisis kan een kantelpunt zijn om allemaal samen vanuit actieve hoop de hand aan de ploeg te slaan en het tij te keren.”

“Het spreekt voor zich”, zegt de welbespraakte en uiterst vriendelijke Camille Etienne, “dat we nooit hadden durven hopen dat onze video zoveel in beweging zou zetten. Daardoor ben ik veel sneller dan verwacht in debat kunnen gaan met beleidsmakers, politici en bedrijfsleiders.

Ondertussen heb ik meer dan mijn handen vol met het lezen van rapporten, gesprekken met klimaatwetenschappers om nog meer inzicht te krijgen in wat er aan de hand is en het grote publiek te overtuigen door wetenschappelijke inzichten te vertalen in behapbare content.

Ik ben ondertussen ook zoveel mogelijk gaan spreken bij NGO’s en grote bedrijven. Op die manier is ook een nauwe samenwerking ontstaan met  Luisa Neubauer, Adelaide Charlier, Anuna De Wever en Greta Thunberg.

Ik heb ook een TEDx-talk gehouden waarin ik een pleidooi houd voor het heruitvinden van de landbouw. Mijn grootouders waren boeren en waarschijnlijk is het door die roots dat ik me vragen ben beginnen te stellen over de manier waarop de landbouw en ons economisch systeem de jongste jaren geëvolueerd zijn. Dat heeft me heel erg doen inzien hoezeer de biodiversiteit bedreigd wordt en hoe gevaarlijk dat is.”

Bevoorrechte jonge vrouwen

Opvallend in haar discours is dat ze al haar woorden in een breder perspectief plaatst en er herhaaldelijk op wijst dat in ons ecosysteem alles met alles verbonden is.

“Activisme in de strijd tegen de klimaatopwarming is op vele manieren mogelijk. Voor en achter de schermen. Maar het is waar dat de meesten van onze generatie die in de klimaatstrijd het vaakst in beeld komen jonge vrouwen zoals ikzelf zijn.

Dat komt natuurlijk in de eerste plaats omdat we enorm bevoorrecht zijn. We kunnen lessen spijbelen omdat we toegang hebben tot onderwijs –wat voor zoveel meisjes van onze generatie in zoveel landen ter wereld nog altijd niet vanzelfsprekend is- en we kunnen ons brein gebruiken om ons over deze problemen te buigen, omdat we geen vijf jobs tegelijk moeten doe om onze studies te betalen.

We beschikken bovendien over de technologische middelen om snel ideeën en informatie uit te wisselen. Juist door die bevoorrechte status is het volgens mij ook een must om onze verantwoordelijkheid op te nemen.

Terwijl we opgroeiden heeft de globalisering zich doorgezet. Daar zijn veel nadelen aan verbonden, maar ze biedt ook het voordeel dat wij volgens mij de eerste generatie zijn die inziet dat alle grote uitdagingen die de wereld vandaag moet oplossen met elkaar verbonden zijn.

Het hele systeem van dominantie -van de mens tegenover de natuur, van de mannen tegenover de vrouwen, van de rijken tegenover de armen, van de blanken tegenover de mensen met een kleurtje- moet op de schop of op zijn minst grondig door elkaar worden geschud. Het houdt allemaal verband met elkaar en daarom gaat het eigenlijk om één en dezelfde strijd.”

Grotere bewustwording

Volgens Camille heeft de coronacrisis er dan ook niet voor gezorgd dat de klimaatproblematiek nu voor veel mensen weer een ver-van-mijn-bed-show is geworden. “Hoogstens kan je zeggen dat de beleidmakers in een aantal landen en met name ook in Frankrijk de pandemie als excuus hebben gebruikt om een aantal voorstellen om iets aan de klimaatproblematiek te doen te vertragen.

“Ik denk met name aan de voorstellen die in ons land gedaan zijn door de burgerconventie voor het klimaat.  (Die conventie van 150 burgers was in het leven geroepen door president Emmanuel Macron en ze formuleerde enkele maanden geleden 150 concrete voorstellen – GD).

Maar de mensen zijn er zich volgens mij wel bewust van geworden dat we  in de geglobaliseerde wereld van vandaag veel sneller dan we denken de gevolgen van een catastrofe aan den lijve kunnen ondervinden.

Wie een jaar geleden had gezegd dat we lockdowns zouden meemaken en allemaal mondkapjes zouden dragen, was door niemand geloofd. De realiteit heeft weer eens de fictie ingehaald. Tegelijk is dat goed nieuws voor activisten zoals wij, omdat we nu toch iets minder vaak worden weggezet als overdreven pessimistische apocalyptische gekken.”

Doortastende maatregelen zijn mogelijk

Niet alleen de bewustwording bij een groter deel van de bevolking is volgens Camille een positief gevolg van de pandemie. “We hebben toch ook een aantal dingen zien gebeuren waarvan niemand had gedacht dat ze mogelijk waren.

Vliegtuigen bleven aan de grond, bedrijven moesten sluiten, mensen schakelden massaal over op thuiswerk en herontdekten de waarde van echt sociaal contact, van wandelen in de natuur, van breien en brood bakken.

Als er gevaar dreigt is het kennelijk toch mogelijk om snel en doortastend beslissingen te nemen. Dat doet me hopen dat de nog veel grotere dreiging die het gevolg is van de klimaatopwarming, mensen ertoe zal brengen om niet meer te zeggen: ‘dat gaat ons petje te boven’, ‘we kunnen er niets aan doen’. Ik heb er goede hoop op dat mensen eventuele harde beslissingen gemakkelijker zullen aanvaarden.”

Activisten mogen zich niet in slaap laten wiegen

Camille heeft ook wel gezien dat regeringen wereldwijd brede steun hebben verleend aan de sterk vervuilende vliegtuig- en auto-industrie, maar dat brengt haar vertrouwen in de sterkere bewustwording bij brede lagen van de bevolking niet aan het wankelen.

“De crisis heeft getoond hoe sterk we in de hyperindividualistische samenleving toch verbonden zijn. Als ik geen mondkapje draag, heb ik een impact op het leven van mensen die kwetsbaarder zijn.

En het feit dat ik net als veel andere jonge mensen geen vlees meer eet, heeft ook een impact op het leven van mensen die nu al het slachtoffer zijn van de klimaatopwarming.

Misschien ben ik te optimistisch, maar ik heb sterk het gevoel dat de pandemie bij veel mensen het bewustzijn aanzienlijk heeft verhoogd en dat steeds meer mensen bereid zijn om hun stem te verheffen om hun ideeën te verdedigen.

Er is volgens mij zeker minder gelatenheid dan vroeger. Maar dat betekent uiteraard niet dat we ons als activisten in slaap mogen laten wiegen.

We moeten bijvoorbeeld wel erkennen dat de oprichting van de burgerconventie voor het klimaat hier in Frankrijk een stap in de goede richting was, maar als de voorstellen van die conventie, zoals dat voor een verbod op reclame voor vervuilende producten, vervolgens worden afgezwakt, moeten wij onze stem blijven verheffen.

Dat president Macron nu heeft voorgesteld om een referendum te organiseren rond de vraag of we de strijd tegen de klimaatopwarming kunnen opnemen in de grondwet, is eigenlijk maar een pleister op een houten been. Het toont aan hoe sterk het verzet van de gevestigde orde is tegen de systeemverandering die nodig is.”

Nood aan kunstenaars om het verzet tegen verandering te breken

De jonge activiste heeft ook duidelijke ideeën over de ingrediënten die kunnen helpen om bressen te slaan in het verzet tegen de nodige transformatie.

“In plaats van enkel te tonen waarvoor we moeten vluchten en te wijzen op de enorme gevaren van de manier waarop de landbouw, de economie en de samenleving zijn georganiseerd, moeten we ook in staat zijn aan te geven waar we naartoe willen gaan en hoe de wereld waar we naar toe willen eruit moet zien.

Het is mijn diepe overtuiging dat we daarvoor kunstenaars en verhalenvertellers nodig hebben. Zij bezitten de gave ons te kunnen doen dromen, om ons dingen te tonen die nog leven in een wereld die op instorten staat en voor een stuk al aan het afsterven is.

Alleen kunstenaars en activisten zijn mensen bij wie er in voldoende mate ‘een hoek af is’ om nog in de toekomst te willen geloven. Cineasten, dansers, schrijvers, schilders en acteurs kunnen de verbinding leggen tussen hoofd en hart, tussen ratio en emotie.

Dat is ook de reden waarom wij ervoor hebben gekozen om in onze video mijn woorden te koppelen aan een mooie choreografie. Ik durf stellen dat die combinatie mee verklaart waarom het filmpje mensen zo hard heeft geraakt.”

Geen generatieclash

In de video roept Camille jongeren op om hun toekomst niet in handen te leggen van een handvol boomers, waarop in het filmpje ook beelden opduiken van Donald Trump en Mark Zuckerberg. Toch ziet ze de strijd tegen de klimaatopwarming helemaal niet als een generatieclash.

“Elke generatie moet volgens mij de uitdagingen van haar tijd aangaan. Het heeft totaal geen zin om te discussiëren over wie het hardst heeft moeten werken in het verleden of wie het meest de nadelige gevolgen van het systeem ondervindt.

Er zijn ook heel wat mensen van de generatie van mijn ouders en zelfs van mijn grootouders die even bezorgd zijn als de jongeren en die ook hun stem willen laten horen. Daar ben ik heel blij om, want zij tonen op die manier dat zij ook echt bekommerd zijn om de toekomst van mijn generatie.

We kunnen hun steun en ervaring maar al te goed gebruiken. Het gebruik van het woord boomers in de video is meer een knipoog, omdat die term ook in Frankrijk erg leeft. Het is zeker geen statement om  generaties tegen elkaar op te zetten.”   

Strijdvaardig met een peperkoeken hartje

Net als Anuna De Wever en Greta Thunberg heeft ook Camille Etienne al ondervonden dat haar sterke engagement bij sommigen nogal wat weerstand oproept.

“Nochtans”, zo zegt ze nog, “heb ik al mogen ervaren dat alle bijzonder geëngageerde meisjes die deze strijd voeren ook zeer gevoelig zijn. Als we tegenover de grote leiders staan, zien we er misschien stoer, vastbesloten en zelfs verontwaardigd uit, maar eigenlijk hebben we volgens mij allemaal peperkoeken hartjes.

Het is net omdat we zo gevoelig zijn voor wat met de wereld aan het gebeuren is dat we een en ander ook enorm ter harte nemen en soms zelfs onszelf een beetje verliezen in de strijd.

Maar de combinatie van strijdvaardigheid en gevoeligheid geeft me ook hoop. Ik geloof bijvoorbeeld niet in de beweringen van de beweging van de zogenaamde ‘collapsologen’, die waarschuwen voor een big bang die de mensheid in 2030 of 2050 kan uitroeien.

Er zijn ook nu al klimaatvluchtelingen die sterven, er zijn ook nu al mensen die vroegtijdig overlijden als gevolg van een grote luchtvervuiling. Precies daarom moeten we nu in actie komen om de zaken ten goede te veranderen, om niet langer door te gaan met het blijven uitputten van middelen die niet onuitputtelijk zijn. We hebben geen andere keuze.”

We beslissen zelf

“Ik blijf hoopvol omdat het onze generatie is die vanaf vandaag de wereld van morgen kan bouwen. De grafieken van de wetenschappers tonen projecties over wat zal gebeuren als we ons gedrag niet veranderen. En over de manier waarop we ons gedragen, kunnen we helemaal zelf beslissen.

Er zijn voorbeelden genoeg in de geschiedenis die tonen hoe snel alles kan veranderen. Tot enkele dagen voor de Berlijnse muur werd afgebroken, leek zoiets totaal ondenkbaar. Het enige wat nodig is voor die snelle verandering is dat we wakker worden en in actie komen.

Dat is mogelijk als we dat allemaal samen op een radicale manier doen. Individueel engagement volstaat daarvoor niet. Maar allemaal samen kunnen we wel veel bereiken. Daar blijf ik van overtuigd. En daar wil ik me zo lang als het nodig is voor blijven inzetten. Mijn grote droom om actrice te worden in het theater kan ik later nog waarmaken.”   

Een vraag aan jou voordat je hier vertrekt …

Wij meten niet hoeveel mensen dit verhaal lezen, dat is niet zo relevant. Wat ons interesseert is wat de Re-stories die we maken met jou doen!

De video van Camille Etienne Réveillons-nous raakte al bij minstens 15 miljoen mensen een snaar. Naar haar eigen zeggen deels ook omdat het een combinatie is van het vertellen van een verhaal en een choreografie.

Ken jij nog kunstuitingen die bijdragen tot een grotere bewustwording of tot actieve hoop, deel het met ons in de comments!