Nicoletta Iacobacci is al heel haar professionele carrière lang een pionier in nieuwe technologie en in toekomstdenken over wat die technologie voor de mens, media en maatschappij kan betekenen. Zo was ze de allereerste Europese die al in 1987 een master behaalde in computer graphics met een thesis over de kruisbestuiving tussen televisie en computers. Nadat ze gedurende een aantal jaren de rol vervulde van ‘Senior manager Future Media’ bij de European Broadcasting Union bestaat haar  hoofdactiviteit momenteel uit lesgeven aan de Webster Universiteit van Genève en de Jinan Universiteit in Guanghzou. Maar daarnaast werkt ze aan projecten op het kruispunt van ethiek en artificiële intelligentie. Omdat ze in de loop van haar carrière is gaan inzien dat de balans te veel overhelt richting technologie en dat dit, als we niet dringend meer aandacht besteden aan ethiek, de mens en de maatschappij in het verdomhoekje kan drummen.

“Ik besef”, zegt Nicoletta Iacobacci, als we elkaar via Zoom spreken, “dat de lockdown voor veel mensen een erg lastige periode is geweest. Maar voor mij was de lockdown een prachtige kans om even op adem te komen. Ik ben zowat altijd onderweg om in alle uithoeken van de wereld te gaan spreken en nu kon ik halt houden en reflecteren. 

Het heeft me nog meer doen beseffen hoe belangrijk het is om vooral jonge mensen bewust te maken van de dreigende gevaren van de ontstane almacht van de grote technologiebedrijven.” 

Die visie sluit aan bij wat Amy Webb schrijft in haar boek The Big Nine: How the Tech Titans and Their Thinking Machines Could Warp Humanity en bij het gedachtegoed dat Anand Giridharadas uitlegt in zijn boek Winners Take All.  

Technologiepionier

Nochtans is Nicoletta Iacobacci altijd een technologiepionier geweest. “Ik ben mijn carrière begonnen als kostuumontwerper voor het theater”, blikt ze terug. “In die hoedanigheid vertrok ik begin de jaren tachtig voor drie weken naar New York. Maar uiteindelijk ben ik er negentien jaar gebleven. 

Ik werkte er als correspondente voor de Italiaanse staatstelevisie RAI. En ik schoolde me bij omdat ik gefascineerd was door de toen opkomende computer en door de mogelijkheden die ik toen al zag voor kruisbestuivingen tussen televisie en computers. 

Natuurlijk was ik niet de enige. Er waren ook andere pioniers en sommigen onder hen zijn later wereldwijd beroemd geworden. Maar dat was niet waar ik naar streefde. Mijn genoegdoening heb ik altijd gehaald uit het werken in de frontlinie. Uit het bij de eersten zijn die bepaalde ontwikkelingen aanvoelen.”

Mens en menselijkheid 

In 2001 keert Nicoletta terug naar Italië, waar ze voor de RAI aan projecten rond digitale content werkt. In 2006 stapt ze over naar de European Broadcasting Union.

Tussen alle professionele bedrijven door – ze was ook curator en licentiehouder van de TED-conferenties in Zwitserland – behaalde ze ook nog een doctoraat in filosofie met een thesis over ethiek, media en exponentieel groeiende technologieën.

Nicolette: “Pas na 2010 is men beginnen na te denken over het feit dat er ook negatieve kanten zijn aan de doorbraak van de technologie”, zegt ze. “Het ging me steeds meer intrigeren dat er een dichotomie bestaat tussen mens-zijn en menselijkheid. Tussen ‘human being’ en ‘being human’. 

Op het eerste gezicht lijkt dat hetzelfde te zijn. Maar dat is het niet, want we zijn mensen omdat we rechtop lopen en kunnen nadenken, maar dat betekent niet altijd dat we onze menselijkheid niet kunnen verliezen en wat daarvoor kenmerkend is, zoals bijvoorbeeld vriendelijkheid.

Het is me steeds duidelijker geworden dat de verregaande technologische doorbraken, onze menselijkheid steeds meer op de helling zijn gaan zetten. 

Het boek dat ik als doctoraatsthesis schreef met de titel Exponentional Ethics is ook in het Chinees vertaald, want we vergeten in het westen wel eens dat de grote technologiereuzen Amazon, Apple, Google, Microsoft en Facabook met Baidu, Alibaba, Tencent en Xiaomi ook Chinese tegenhangers hebben.” (Daar verwijst ook The Big Nine in de titel van het boek van Amy Webb naar -GDG). 

Ethiek is voor iedereen anders 

De contacten in China leverden Nicoletta Iacobacci later een leerstoel aan de Jinan Universiteit in Guanghzou op, maar deden haar ook beseffen dat ethiek geen globaal en universeel begrip is. 

“Ethiek hangt ook samen met cultuur, opvoeding en andere contextuele elementen. Ik had ooit een gesprek met een Chinese professor en filosoof over CRISPR-Cas9, een methode waarmee DNA gemodificeerd kan worden met ongekende precisie. 

CRISPR’s zijn korte segmenten van herhaalde codes in het DNA van bacteriën, die eind de jaren tachtig ontdekt zijn door Japanse wetenschappers. Toen ik hem vertelde dat wij het in Europa niet ethisch verantwoord vonden om met die methode in een embryo zomaar in het menselijke DNA in te grijpen, keek hij me verwonderd aan. 

Hij verwees naar Confucius met de metafoor dat het zaad nog geen boom, is maar wel een boom kan worden’’. Met andere woorden: volgens hem was er ethisch niets mis met het ingrijpen in het menselijk embryo. 

Ik haal die anekdote aan om aan te geven dat ethiek een complexe problematiek. Dat ethische waarden creëren die voor iedereen goed zijn niet zo eenvoudig is. 

Maar los daarvan, denk ik dat het voor iedereen duidelijk moet zijn dat de hang naar altijd meer groei en winst bij de grote technologiebedrijven, de ethische waarden op een gevaarlijk hellend vlak heeft doen belanden.”

Nood aan een ‘reboot’

De Italiaanse, die zich sinds vijf jaar ook sterk inzet bij de Zwitserse non- profitstichting xPrize Foundation vindt dan ook dat het tijd is om de ethische waarden te ‘rebooten’.  Die stichting stelt grote geldprijzen ter beschikking van wereldwijde onderzoeksteams die technologische projecten uitwerken die doorbraken kunnen realiseren rond bijvoorbeeld de schoonmaak van de oceanen en het behoud van het regenwoud.

“Dat opnieuw opstarten van ethische waarden gaat niet van de ene dag op de andere”, zegt ze vurig. “Eigenlijk moeten we daarvoor een nieuwe generatie opvoeden, want onze generatie is door die technologiereuzen bij het nekvel gegrepen. We mogen hun diensten gratis gebruiken, maar daardoor beschikken ze over al onze data.”

Optimistisch voor de toekomst

Toch is de Italiaanse toekomstdenker optimistisch: “Bij mijn lezingen ben ik soms verrast door het feit dat jongeren zo goed snappen wat er aan de hand is met de wereld.

Onlangs stuurde een 17-jarige jongen mij na een lezing een lange mail, waarin hij punt voor punt aspecten aanhaalde waar ik het volgens hem niet helemaal juist zag.

Ik ben dadelijk met hem in dialoog gegaan en nu maakt hij deel uit van mijn projectteam dat voor een cursus in Berkeley focust op wat geluk betekent voor de mens.

De basis daarvan is eeuwen geleden al door Aristoteles duidelijk gemaakt. Het is misschien kort door de bocht, maar eigenlijk is het heel eenvoudig: je zal als mens gelukkig zijn als je goed doet, als al je daden in overeenstemming zijn met je deugden en ethische waarden.”

Met haar prachtige Italiaanse accent herhaalt ze het nog eens:  ‘Being good for the world, means you feel good as a human being’. Dat is de boodschap die ze via haar lezingen en cursussen aan jonge mensen wil meegeven. “En dan komt het wel goed” voegt ze er nog aan toe.

Gelijke wapens

Maar tegelijk beseft Nicoletta dat het ‘Andrà tutto bene’ dat in haar geboorteland zo’n sterke boodschap was tijdens de coronacrisis niet vanzelf zal komen. 

Ze blijft ook vandaag wat ze altijd is geweest: een pionier en iemand die vol passie gaat waarvoor ze staat. Daarom is het niet geheel verrassend dat ze zegt dat ze geen kwaad ziet in ‘fake news for good’.

Nicoletta: “Als mensen of instellingen fake news inzetten om de massa te beïnvloeden, terwijl dat alleen maar hun persoonlijke ambities dient en niet het collectief, zie ik niet in waarom we dezelfde wapens niet zouden mogen gebruiken om de massa te beïnvloeden om goed te doen voor de gemeenschap.

In feite is fake news niets anders dan een nieuwe technologie. En elke technologie heeft altijd twee kanten. De eerste technologie die de mens had, was het vuur. En dat heeft hij gebruikt om zijn grot te verwarmen, levensbedreigende dieren te verjagen en te koken.

Maar uiteindelijk ook om er kwaad mee aan te richten. Maar het omgekeerde kan dus ook. En daarvoor moeten we eerst weer meer het menselijke terugvinden dat we mede door de technologie voor een stuk verloren zijn geraakt.

We moeten weer in duidelijker beseffen wat het betekent om als ‘human being’ ook ‘being human’ te zijn. Om te luisteren en vertrouwen te hebben in de ander. Ethiek moet daarom gelijke tred houden met de exponentiële vooruitgang van de technologie.

Ik heb geleerd dat alles altijd een én-én verhaal is: de combinatie van ethiek en artificiële intelligentie kan ons naar een mooie toekomst leiden. Bedrijven en ondernemers die dat goed beseffen, zullen de winnaars van morgen zijn. Door de juiste verhalen te vertellen.

Daar wil ik me hard voor blijven inzetten. Want ondanks al mijn professionele omzwervingen ben ik diep van binnen een meisje van het theater gebleven.”