Rudy Aernoudt is professor economie aan de Universiteit Gent en de universiteit van Nancy. Hij was kabinetschef in zowel Vlaamse, Waalse, federale als Europese kabinetten en hoofdeconoom bij de Europese commissie. Hij wordt als een rebel beschouwd en herkent zichzelf daarin als systeemveranderaar die zich verzet tegen onrechtvaardigheid. Ik vroeg hem naar zijn analyse van de impact van de coronacrisis op de economie: “Ik hoop dat wij opnieuw op zoek gaan naar wat fundamenteel is voor de mens.”

“Ik heb een dubbel gevoel. Vanzelfsprekend betreur ik zieken en doden. Anderzijds roepen velen, waaronder ikzelf, al jaren in de woestijn dat het zo niet verder kan.

De aanbidding van de God Moneta leidt tot mensonwaardige toestanden. We vliegen bijna gratis de wereld rond, omdat de milieukost niet in rekening wordt gebracht. We herlokaliseren bedrijven naar Aziatische landen die ongelijke sociale rechten hebben. In zo’n geglobaliseerde wereld heb je op termijn enkel verliezers.

De coronacrisis kan misschien tot het besef leiden dat we inderdaad verkeerd bezig zijn. Misschien dat ‘heilige koeien’ als economische groei en globalisering hun opperstatuut enigszins gaan moeten inleveren als gevolg van deze crisis.

De economie is een opeenvolging van crisissen, dus die zijn nooit ten einde. Net zoals dood deel uitmaakt van het leven, maakt crisis deel uit van economische groei.

Crisissen zijn gezond, ze reinigen het economisch systeem. België is één van de Europese landen met de meeste zombies: bedrijven die structureel overleven dank zij de banken- en overheidsbaxter.

Na de crisis zullen immers opnieuw de vragen gesteld worden hoe het komt dat in één van de meest belaste landen – en belastingen zullen er nog bijkomen – pensioenen te laag zijn, bruggen op instorten staan en het overheidsapparaat, incluis mandatarissen, steeds groter en bureaucratischer wordt. Daar zou men op moeten besparen, en niet op essentiële zaken zoals onderwijs en ziekenzorg.”

Optimism is a moral duty

“Ja, ik ben positief over de toekomst ‘Optimism is a moral duty’, stelde epistemoloog Karl Popper. Ik heb het dan ook niet zo met economisten die met elkaar een race aangaan wie de ergste crisis voorspelt. Doemdenkers zijn vaak selffulfilling profeten en maken het alleen maar moeilijker.

Je moet geen economist zijn om te weten dat de economie zal krimpen als een groot deel van de bedrijven stilligt. Dat de horeca hard wordt getroffen als café’s en restaurants gesloten zijn.

Omdat goed nieuws geen nieuws is, hebben ook de media hier een nefaste invloed. Ik geef een voorbeeld: KBC berekende dat de economie door de coronacrisis met 9,5% zal krimpen. Dezelfde studie voorspelde een economische groei van 12,3% in 2021. Wat denk je dat de krantenkoppen waren? Juist: ‘economie krimpt met 9,5%’.

Het IMF voorziet een krimp van de wereldeconomie van 3%; of een krimp van 9000 miljard; 20 keer de begroting van België. Het ergste sinds de Grote Depressie koppen de kranten. Datzelfde IMF voorziet een groei van 5,8% voor 2021. Maar daar wordt weinig aandacht aan besteed. Perspectieven bieden is nochtans essentieel: economie is vertrouwen.

Belangrijker is dat een economische analyse tot actie leidt. Het Griekse ‘krisis’ betekent ‘beslissingen nemen’. De coronacrisis is een erge crisis, maar het is een kortetermijncrisis. Dan komt het erop aan om aan damage control te doen.

De schade beperken doe je door ervoor te zorgen dat structureel gezonde bedrijven niet door liquiditeitsproblemen overkop gaan. Dat gezinnen niet in tijdelijke armoede worden gedrukt. Daarvoor zijn overheidsmaatregelen noodzakelijk.

Die zijn er ook. In landen Duitsland, Frankrijk en België wordt die interventie op 12 à 14% van het Bruto Binnenlands Product geschat. Dat is gigantisch. Alleen is het jammer dat we in de goede jaren geen buffer hebben aangelegd. De overheid moet anticyclisch zijn en dat is ze niet genoeg.”

Zijn wij gelukkiger

“De laatste vijftien jaar is de wereldschuld gegroeid van 100 naar 250 triljoen dollar. De coronacrisis zal daar nog 10 à 15% aan toevoegen. Schrijf dat getal eens uit, dergelijke cijfers kunnen we ons niet eens inbeelden.

Gaan wij die astronomische schulden, samen met een vervuilde planeet en miljarden mensen die in armoede leven, doorgeven aan onze kinderen en kleinkinderen? Is dat de zin van onze generatie?

Je zou voor minder rebel zijn. Een rebel is iemand die tegen het gevestigde gezag in opstand komt. In mijn geval omdat ik geen onrechtvaardigheid kan verdragen. Désanne stelt in haar prachtige roman Door mijn schuld de cruciale vraag: hoe kan iemand die schuldig is ooit weer een vrij mens worden?

Ik ben een systeemverbeteraar en hoop dat de coronacrisis een sense of urgency wakker maakt. Zijn wij gelukkiger omdat onze bankrekening zwaar is gespijsd? Zijn wij gelukkiger omdat we een weekend in Ibiza kunnen feesten? Zijn wij gelukkiger omdat wij meer verdienen dan onze buur? Ik hoop dat wij allen tijd zullen nemen om na te denken over dergelijke vragen en opnieuw op zoek gaan naar wat fundamenteel is voor de mens. ”

Afkickmodel

“De uitdaging wordt dan dit te vertalen in een nieuw model waarbij individuele vrijheid en verantwoordelijkheid een concrete invulling krijgen.

Het nieuwe economische model moet volgens mij een afkickmodel worden, waardoor geld zijn plaats terugwint als ruilmiddel en de economie niet langer een doel op zich is, maar een middel ten dienste van de mens.

Waarom hebben we geld uitgevonden? Om de handel te vergemakkelijken. Een schoenmaker maakt schoenen voor geld en koopt daarmee groenten bij de groentewinkel. Zonder intermediair ruilmiddel zou dat moeilijk zijn.

Probleem is dat geld zijn oorspronkelijke functie heeft verloochend. Het is een waarde op zich geworden. Als geld een waarde op zich is, is er inderdaad geen beperking, het moet altijd meer zijn. In tegenstelling tot schoenen of groenten, heeft men er nooit genoeg van. Aristoteles noemt dat ‘apeiron’ en ziet daarin het einde van de ‘economie’.”

Waardengedreven economie

“We hebben de pedalen verloren. De financiële economie is belangrijker geworden dan de reële economie. Bedrijven worden gekocht, geherstructureerd en weer verpatst alsof het om koopwaar gaat. Vulture capital, noem ik dat.

Voor hen is personeel een puur kostenplaatje, hoewel dat één van de belangrijke waarden van een bedrijf is. We moeten naar een waardengedreven economie - en niet een waarde-gedreven economie- waarbij lokale dimensie, milieu en sociale waarden naast profit worden geplaatst. 

Ik ben een groot voorstander van de lokale dimensie. Fier zijn op de dienst of het product dat men levert, is de beste manier tegen corruptie. De klant in de ogen durven kijken; herinner Het Gelaat van Levinas. Dus waar het kan, laat ons teruggaan naar deze lokale dimensie. In Europa probeer ik een lans te breken voor reshoring: laat al die ge-offshorde bedrijven terugkeren.

De level playing field -de open markt- kunnen we vervangen door een loyal playing field. Spelers kunnen slechts concurreren als ze dezelfde spelregels hebben. Da’s toch logisch. Dat zou het gehele globalisatieplaatje grondig door elkaar schudden. Een crisis als deze nu kan dergelijk proces -dat nu al geleidelijk bezig is- versnellen.”

Milieu en sociaal

“We moeten alleen mainstream denken. We moeten geen ethische banken oprichten, maar alle banken moeten ethiek hoog in het vaandel dragen. ‘Green bonds’ mag geen marginaal fenomeen zijn, maar alle bedrijven die bonds uitgeven, moeten ook aandacht hebben voor het milieu. 

Ik vind milieu belangrijker en meeromvattend dan klimaat. Klimaat is maar een dimensie. Ook het sociale is belangrijk. We zijn een rijke, verzuurde maatschappij geworden met veel armoede. Ook dat moet meegenomen worden in een nieuw model.

En ten slotte, laat ons niet in een slingerbeweging vervallen waarbij economie de zondebok wordt: economie en innovatie moeten een belangrijke plaats hebben in dit model. Maar vergeet de homo economicus; die heeft nooit bestaan en zal ook nooit bestaan. Gelukkig maar. De mens is een multi-dimensioneel wezen en die mens moet in ons model centraal staan.”

Crowdfunding

Het kan wél anders! Daarom is het hoog tijd voor een nieuw verhaal. Zonder een nieuw verhaal kunnen we het oude verhaal immers niet loslaten. Meer dan ooit zijn we er dan ook van overtuigd dat goede journalistiek activisme is. Daarom zijn we met het online platform Re-story gestart. Op Re-story brengen we de verhalen van denkers met inspirerende ideeën en doeners met richtinggevende initiatieven voor een reset van het economisch en kapitalistisch systeem.

Help je mee inspirerende ideeën en richtinggevende initiatieven voor een reset van economie, onderwijs en maatschappij zichtbaar maken.