Eindeloze groei op een eindige planeet. Dat is niet houdbaar. Onze industriële beschaving heeft geen toekomst meer. Dat is het pleidooi in This Civilisation is Finished: Conversations on the end of Empire - and what lies beyond. Een dun boekje met een dialoog tussen Melbourne Sustainable Society Institute-onderzoeker Samuel Alexander en ecofilosoof Rupert Read. Een verhaal over de waarheid zeggen, witte zwanen, toekomstscenario’s en kwetsbaarheid.

Een paar jaar geleden, toen Rupert Read van deur tot deur folders van de ‘Green Party’ rondbracht, dreunden ineens de woorden ‘This civilisation is finished’ zijn hoofd binnen. Het was een soort oorwurm, die dagenlang in zijn hoofd rondwaarde. 

Rupert, professor filosofie aan de Universiteit van East Anglia en kernlid van de politieke tak van Extinction Rebellion (XR), schreef zijn gedachten neer, maar wou ze met niemand delen. Bang voor de weerstand. Bang om uitgemaakt te worden voor defaitist, een verrader. Bang dat mensen zijn verhaal verschrikkelijk en demoraliserend zouden vinden.

Het tegengestelde bleek waar toen hij het voorzichtig begon te delen en er lezingen over gaf. Mensen bleken zijn verhaal heel verfrissend te vinden. Eindelijk vertelt iemand hoe het echt zit, is wat vaak tegen hem gezegd werd.

Het boekje dat Rupert Read samen met Samuel Alexander erover schreef, is snoeihard en doodeerlijk. Het stelt me, hoe raar dat misschien ook klinkt in deze coronatijd ook gerust.

Al jaren voel ik dat het einde van deze beschaving eraan komt. In 2017 interviewde ik al de collapsologen Pablo Servigne en Raphaël Stevens die in hun boek Comment tout peut s’effondrer waarschuwen voor de  ineenstorting van onze huidige industriële beschaving zoals we die kennen.

Welke beschaving is ten einde

Ik nam contact met Rupert Read en met Samuel Alexander. Allebei hadden ze geen tijd voor een interview. Ze hebben momenteel  hun handen vol met andere zaken. Met alle begrip daarvoor maak ik nu zelf dit verhaal. 

Daarbij maak ik dankbaar en met eerbied gebruik van citaten uit het interview dat Manda Scott met Rupert Read had voor haar podcast Accidental Gods. Een briljante serie interviews die ik je aanbeveel. Ga er even voor zitten..

Wat Rupert bedoelt met ‘this civilisation is finished’ is de overheersende invloed van het geglobaliseerde kapitalisme. En met het einde van die beschaving ziet Rupert drie mogelijke toekomstscenario’s:

1. Deze beschaving stort volledig en onherroepelijk ineen als gevolg van de instabiliteit van ons klimaat. Dat is eigenlijk hetgeen waar Pablo Servigne en Raphael Stevens ook voor waarschuwen. Met hen de Franse oud-minister van Ecologie Yves Cochet, grondlegger van de term collapsologie. 

Hoewel de kans volgens Rupert heel, heel klein is, is er nog een mogelijkheid dat we deze ineenstorting kunnen voorkomen. Als ons dat lukt, zal de uitkomst nog altijd het einde betekenen van onze beschaving zoals we die nu kennen.

2. Deze beschaving (wij) slaagt erin de zaden te planten voor een toekomstige beschaving(en). Hierover schrijft Rupert aan Samuel: “Deze tweede optie is erg moeilijk voor te stellen, maar is -naar ik meen nu- zeer waarschijnlijk”. Sterker nog, dat is voor Rupert de reden om in This Civilisation is Finished een dialoog met Samuel Alexander aan te gaan hoe we die weg ernaartoe kunnen voorbereiden. Omdat dat in zijn ogen tot op vandaag crimineel weinig gebeurt.

3. Deze beschaving zal er op de een of andere manier in slagen zichzelf te transformeren. Over deze optie schrijft hij dat vrijwel iedereen in de milieubeweging zich op dit scenario fixeert, niet bereid om minder dan dat in overweging te nemen. Die houding is volgens hem niet langer houdbaar. 

In het interview met Manda Scott zegt hij er dit over: “We zullen om dit te realiseren iets heel uitzonderlijks en ongekends moeten doen. We kunnen er niet op gokken dat we daarin zullen slagen.”

Hoe je er ook naar kijkt, in de ogen van Rupert is de beschaving zoals wij die nu kennen ten einde. Het straffe van al is dat we dat volgens hem weten. De ineenstorting die we meemaken is een witte zwaan, geen zwarte.

Coronavirus is een witte zwaan

Een zwarte zwaan is een uitzondering. Het zijn gebeurtenissen die onverwacht en catastrofaal zijn. De orkanen Katrina, die New Orleans onder water zette en Sandy dat een deel van New York deed onderlopen zijn catastrofaal, maar ze zijn niet onverwacht.

Het punt dat Rupert in het boek maakt, is dat de ecologische en klimaatcrisis waarin we ons nu als mensheid bevinden geen zwarte zwaan is. De waarschuwingen zijn buitengewoon grimmig en direct. Het staat op de muur geschreven. Nog maar onlangs is de Doomsday Clock nog naar minder dan 2 minuten voor 12 verschoven (ik schreef er hier over op LinkedIn). De rampen die ons overkomen zijn geen zwarte zwanen, het zijn witte zwanen.

Zijn gelijk ondervinden we nu aan den lijve: het coronavirus. Ja, het virus is een catastrofe. Maar nee, het is niet iets dat ons onverwachts overvalt. Bill Gates, en hij is ongetwijfeld niet de enige, voorspelde een pandemie in zijn TED-talk De volgende epidemie? We zijn er niet klaar voor in 2015.

Hij vertelt dat: “Als er iets in de komende decennia meer dan 10 miljoen levens gaat eisen, dan is dat eerder een zeer besmettelijk virus dan een oorlog. Geen raketten, maar microben.

Dit komt gedeeltelijk doordat we heel veel hebben geïnvesteerd in nucleaire afschrikking, en maar erg weinig in een systeem om een epidemie te stoppen. We zijn niet klaar voor de volgende epidemie.”

Bill Gates vertelt over Ebola en hoe de verspreiding daarvan werd voorkomen door oplettende zorgverleners (hij noemt ze net zoals de massamedia nu doet heldhaftig) en omdat mensen zo ziek waren dat ze überhaupt niet buiten konden en doordat de ziekte geen grote steden bereikte.

Maar, zo vertelt Bill Gates: “De volgende keer hebben we misschien niet zo veel geluk. Bij een volgend virus kan men zich goed genoeg voelen, terwijl men besmettelijk is, om op het vliegtuig te stappen of naar een markt te gaan. [...] Er is dus een serieus probleem. We moeten ons zorgen maken.” 

Helaas haalt Bill vandaag zijn gelijk. Meer dan 10 miljoen levens gaat corona niet kosten, verwacht ik. Maar wetenschappers stellen dat er in de nu in rap tempo smeltende permafrost virussen ontwaken die ze niet kennen. Zij kunnen wel eens veel gevaarlijker zijn dan het coronavirus.

Falen van de massamedia

Op de eerste pagina van This Civilisation is Finished schrijft Samuel Alexander dat de overgrote meerderheid van academici, wetenschappers, activisten en politici hun eigen werk en ideeën censureren: “Als we ons nooit in ruimtes van ongebreidelde openheid bevinden, weten we misschien niet eens wat we echt denken, en verbergen we zelfs onze waarheden voor onszelf”.

In het vierde hoofdstuk schrijft Rupert aan Samuel dat “een van de belangrijkste redenen waarom deze beschaving ten einde is en waarom de ineenstorting nu zo waarschijnlijk is, het falen van de massamedia is om eerlijk te zijn over de gruwelijke achteruitgang van de biodiversiteit en over de door de mens veroorzaakte klimaatverandering als een witte zwaan en een dodelijke bedreiging”. 

De waarheid vertellen is lastig. Samen met Geert Degrande ben ik het journalistiek platform waarop je dit verhaal nu leest gestart. Veel liever dan het wiel opnieuw uitvinden, hadden we samengewerkt met de massamedia. 

Maar van De Tijd tot De Standaard en De Morgen tot Knack: we kregen zelfs geen reactie op de vraag om er bij een kop koffie over van gedachten te wisselen.

Met Bloovi hebben we wel gesproken. Daar schreven Geert en ik immers al jaren over het thema van een nieuwe economie, onderwijs en maatschappij. Ook daar konden we geen thuis vinden om de verhalen met de echte waarheid te gaan vertellen. 

Pas op, dat heeft ons allerminst gefrustreerd, enkel sterker gemaakt. Journativistischer. Met een lopende crowdfundingcampagne, ook nog eens in coronatijd, klinkt dit je mogelijk als reclame in de oren.

Dat is ons ook al verweten in de socialmediacampagne die we voeren. Dat is niet zo en we hebben een track record die aantoont dat we hier heel integer in zijn.

Kwetsbaarheid

Jezelf niet censureren, vraagt om kwetsbaarheid. Als de huidige coronacrisis naast al het menselijk leed iets toont, dan is het wel dat we ontzettend kwetsbaar zijn. Dat de alarmerende boodschap van Extinction Rebellion nog bij veel mensen niet blijft kleven, komt volgens Rupert doordat veel mensen het gevoel van kwetsbaarheid niet ervaren. 

Hij vertelt in de podcast Accidental Gods dat het zijn wens is dat XR daar in 2020 met haar acties in zal slagen. Daarbij is XR door het coronavirus alvast een handje geholpen. 

Rupert denkt dat de klimatologische en ecologische crisis waarmee we geconfronteerd worden duidelijk politiek is. Duidelijk economisch is. Maar ook vrij duidelijk spiritueel is.

Spiritueel in de ruimste zin van het woord. Dat we in de toekomst, als we niet volledig ten onder gaan, ons op de een of andere manier weer zullen afstemmen tot het land, tot elkaar, tot het leven, tot betekenis.

Richard Buckminster Fuller zei: "‘Je verandert de dingen niet door de bestaande werkelijkheid te bevechten. Om iets te veranderen moet je een nieuw model bouwen dat het bestaande model overbodig maakt."  

Om die nieuwe modellen te bouwen, zijn er bouwstenen nodig. Verhalen zijn van die bouwstenen om nieuwe wegen in economie, onderwijs en samenleving te openen. De verhalen brengen van denkers en doeners die dat doen, is de waarheid die ik samen met Geert wil vertellen.

Woord van dank

Graag sluit ik dit artikel met een paar dankjewels.

Allereerst aan Rupert Read en Samuel Alexander voor This Civilisation Is Finished. Een boek dat ogen opent van wie er nu voor openstaat. En hen die de ogen al hadden geopend een steun in de rug biedt om door te gaan. Ik beloof bij deze aan Rupert en Samuel dat ik de waarheid zal spreken en met ideeën uit hun boek aan de slag ga. Om verhalen van mensen op te tekenen die werk maken van de ideeën in hun boek.

Omdat een interview niet mogelijk was, heb ik citaten gebruikt uit het interview dat Manda Scott met Rupert Read vastlegde in de elfde episode van haar podcast Accidental Gods. Een must listen. Ik raad je aan de hele episode te beluisteren. Ik raad je ook aan om eens te grasduinen door de andere podcasts die Manda heeft gemaakt. 

Crowdfunding

Het kan wél anders! Daarom is het hoog tijd voor een nieuw verhaal. Zonder een nieuw verhaal kunnen we het oude verhaal immers niet loslaten. Meer dan ooit zijn we er dan ook van overtuigd dat goede journalistiek activisme is. Daarom zijn we met het online platform Re-story gestart. Op Re-story brengen we de verhalen van denkers met inspirerende ideeën en doeners met richtinggevende initiatieven voor een reset van het economisch en kapitalistisch systeem.

Help je mee inspirerende ideeën en richtinggevende initiatieven voor een reset van economie, onderwijs en maatschappij zichtbaar maken.