📖 Wij mensen zijn de enige wezens die in staat zijn om verhalen en concepten te bedenken en er ook in te geloven

Ik ben ervan overtuigd dat storytelling, het vertellen van sterke verhalen, een krachtige hefboom kan zijn om het carcan dat rond de vaste denkkaders hangt te doorbreken. Met verhalen kunnen we van de wereld een betere plaats maken. Omdat we er de kracht uit kunnen putten om de immense problemen en uitdagingen waar we voor staan, aan te pakken.

Yuval Noah Harari

Meer dan 400.000 mensen zitten in dit land langer dan een jaar thuis. Omdat ze de ratrace niet meer aankunnen. Onze politieke leiders lijken enkel geïnteresseerd in kortetermijnoplossingen en eigen gewin. En elke dag zijn er signalen van de natuur dat we de wereld echt naar de haaien aan het helpen zijn

In een wereld waarin we elke dag signalen zien dat het systeem waarin we leven langs alle kanten schuurtis er grote nood aan verbeeldingskracht, verbondenheid, samenwerking en het overstijgen van de zwart-wit tegenstellingen om in alle kleuren van de regenboog die tussen dat zwart en wit liggen het goud te vinden.

Verhalen vertellen

Gelukkig is de menselijke soort ook in staat om verhalen te vertellen. En met die verhalen kunnen we van de wereld een betere plaats maken. Omdat we er de kracht uit kunnen putten om de immense problemen en uitdagingen waar we voor staan, aan te pakken.

De Deense futuroloog Rolf Jensen voorspelde het twintig jaar geleden al in zijn boek De Droommaatschappij. De voorwaarde is wel dat verhalenvertellers de ruimte krijgen om de broodnodige menselijke verbinding tot stand te brengen.

Sapiens

Waarom zijn van alle zoogdieren uitgerekend de mensen erin geslaagd om de wereld te domineren?
Het is één van de filosofische vragen die aan bod komen in de wereldwijde bestseller Sapiens van Yuval Noah Harari.

Het antwoord op deze vraag ligt volgens hem niet in onze individuele of intellectuele capaciteiten, maar wel in het feit dat mensen sociale wezens zijn die in staat zijn om samen te werken.

We zijn in de eerste plaats sociale wezens, die nood hebben aan sociaal contact. Vandaar dat recent nogal wat aandacht gaat naar de toenemende problemen van vereenzaming.

Volgens Harvard-onderzoekheeft eenzaamheid op mensen op termijn hetzelfde effect als het roken van vijftien sigaretten per dag.

Uiteraard zijn mensen niet de enige wezens met een groepsgevoel en met de nood aan sociale contacten. Ook zoogdieren, insecten en vogels zijn vaak samenwerkende wezens.

Concepten als geld en ondernemingen zijn bedenksels

Wat ons echter verschillend maakt van die wezens is onze verbeeldingskracht. Zoals Noah Harari treffend schrijft zijn wij als mensen de enige wezens die in staat zijn om verhalen en concepten te bedenken die los staan van de fysieke en biologische realiteit en er ook in te geloven.

Alles wel beschouwd zijn concepten als geld, godsdienst, ondernemingen en mensenrechten eigenlijk niets anders dan bedenksels van een groep van mensen die besloten hebben om van die bedenksels ook een realiteit te maken.

Harari schrijft dat we als mensen eigenlijk in een duale realiteit leven: enerzijds de objectieve realiteit van rivieren, bomen, bergen en dieren en anderzijds de fictieve realiteit van goden, naties, grenzen en groepen.

Kathedraaldenken

Het is meer dan ooit tijd om nieuwe concepten te ontwikkelen met een betere versie van de wereld. En precies dat lijkt momenteel niet meer te lukken. Een enkeling als Elon Musk lijkt wel een uitzondering geworden te zijn. Eén van de enigen die nog kan "kathedraaldenken", streven naar concepten die vandaag niet realistisch lijken.

We hebben de kracht van verandering nodig, en politici winnen met de belofte van verandering de ene verkiezing na de andere, maar in de praktijk blijkt elke dag weer hoe groot de angst voor die verandering is.

Angst werkt verlammend en leidt tot onrustwekkende stilstand en dat komt omdat we als mensen vandaag meer dan ooit meer waarde hechten aan wat we door de verandering kunnen verliezen dan aan wat de door de verandering kunnen winnen, zoals Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman al schreef in zijn zogenaamde Prospect Theory.

De angst om zaken te verliezen maakt het voor durvers en mensen die wel bereid zijn risico's te nemen steeds moeilijker om stakeholders of klanten te overtuigen om nieuwe en innovatieve wegen in te slaan.

Om buiten de bestaande denkkaders te durven treden in plaats van vast te houden aan het vertrouwde "we hebben het altijd zo gedaan, dus waarom zouden we moeten veranderen."

Het verklaart onder meer ook waarom de ideeën van David Van Reybrouck om de moed te hebben de democratie eens vanuit een andere invalshoek te bekijken op zoveel weerstand botsen.

Ik ben ervan overtuigd dat storytelling, het vertellen van sterke verhalen, zoals Rolf Jensen twintig jaar geleden al zei, een krachtige hefboom kan zijn om het carcan dat rond de vaste denkkaders hangt te doorbreken.

Goede verhalen maken het ‘verbindingshormoon’ oxytocine vrij

De behoefte aan verhalen is - getuige het succes van Netflix - nooit zo groot geweest als vandaag. Er is ook bewezen dat goede verhalen in onze hersenen het ‘verbindingshormoon’ oxytocine vrijmaken. Oxytocine maakt ons meer ontvankelijk voor nieuwe ideeën en vergroot onze bereidheid om samen te werken aan innovatieve ideeën.

De snelste en makkelijkste manier voor het losdraaien van vastgeroeste schroeven, moeren of bouten is, om deze te laten ‘schrikken’. Door er met een hamer een zorgvuldige tik op te geven. We kunnen verhalen gebruiken om iets aan vastgeroeste ideeën te doen.

Het verhaal van de Soedanese vluchteling Valentino Achak Deng uit het boek Wat is de Wat ? van Dave Eggers, die uitgebreid geïnterviewd is in De Morgen van 6 juli 2019, zou bijvoorbeeld verplichte lectuur moeten zijn voor al wie er kortzichtige en vastgeroeste meningen op nahoudt over migratie en kan een hefboom zijn om samen aan oplossingen te werken.