📖 Jan Rotmans: “Onderwijs is absoluut de cruciale schakel richting een transitie van de samenleving en economie”

“Onderwijs is absoluut de cruciale schakel richting een transitie van de samenleving en economie”, stelt professor transitiekunde Jan Rotmans. Maar zo’n transitie in het onderwijs vergt zeker wel een generatie. Veel bedrijven kunnen daar volgens hem niet op wachten, dan gaan ze failliet. Daarom is de aan Erasmus Universiteit in Rotterdam verbonden professor voorstander om bedrijven bij het onderwijs te betrekken. 

Jan Rotmans

Jan: “De wereld om ons heen verandert heftig en stormachtig en daar moet je je toe verhouden als onderwijs. Wat doen wij? Wij hebben nog een industrieel 19de eeuws onderwijsmodel.

We hebben één leraar voor de klas en die vertelt één verhaal aan dertig leerlingen. Terwijl je elke leerling een eigen leerroute zou moeten geven, gepersonaliseerd onderwijs.”

Fouten maken

Jan: “Nu leveren wij kleine machientjes af, die schijnbaar goed voorbereid zijn, maar totaal niet wendbaar genoeg voor de nieuwe economie en samenleving."

"Epistemologisch zit het heel diep, omdat wij kinderen van jongs af aan dingen afleren en disciplineren. Dus wij leren ze om zo weinig mogelijk fouten te maken. Terwijl de potentie die ik bij jonge mensen zie enorm is.

“We moeten trots zijn als kinderen zich ontwikkelen juist door fouten te maken.”

Wij moeten  niet trots zijn als kinderen zo weinig mogelijk fouten maken. Maar we moeten trots zijn als kinderen zich ontwikkelen juist door fouten te maken.”

Hokjes

Jan: “Het kan niet zo zijn dat wij mensen opleiden voor beroepen die over tien jaar niet meer bestaan. Dat is ridicuul. En de beroepen die dan wel komen, die nemen wij niet mee in het huidige curriculum.

Het kan niet zo zijn dat, als wij op weg gaan van een hokjessamenleving naar een vloeibare samenleving, dat we het onderwijs toch blijven opdelen in hokjes. We moeten heel vroeg kiezen op school: of je een alfa of een gamma bent. En daarna moet je je ook weer specialiseren.

Op deze universiteit  heb je zeven van die hokjes: zeven faculteiten. Die ook allemaal hun eigen gebouw hebben, want ze zijn naar binnen gekeerd.

Binnen die faculteiten heb je dan nog onderzoeks- en onderwijsafdelinkjes en die werken ook niet met elkaar samen. Dus hokjes, binnen hokjes, binnen hokjes.

De nieuwe generatie studenten heeft niks meer met die hokjes. Die willen in de kern filosofie krijgen, economie, duurzaamheid, transitiekunde. En die willen multi, zo niet interdisciplinair geschoold en getraind worden.

Je bent geen machine die snel zoveel mogelijk vakjes moet halen. Doe er zo lang mogelijk over. Leer zoveel mogelijk. Maak zoveel mogelijk fouten. Ontdek jezelf. Ontdek de grenzen van je kennis. Wordt uitgedaagd. Doe iets. Er moet iets met je gebeuren. 

Dat is heel fundamenteel. Dit raakt de kern van ons onderwijssysteem, wat in de kern ziek is.”

Allemaal buitenkant

Jan: “De grootste slag moeten we nog maken en ik heb wel te doen met die leraren en bestuurders die daarmee te maken krijgen. Die hele orkaan komt op hen af.

Ik ging een paar jaar geleden naar mijn oude middelbare school, en ik moest vijftien handen schudden. Ik schudde de hand van de directeur, de onderdirecteur, de onderwijscoördinator, de onderwijsplanner, de onderwijsmonitoren, de onderzoeksmonitoren …

Ik vroeg waar de leraren waren. Die stonden in de ruimte ernaast.
Ik vroeg: ‘Maar wat doen jullie dan allemaal?'
‘Wij organiseren het onderwijs’.
Ik zei: ‘Toen hadden we één rector, twee conrectoren, die ook les gaven en een conciërge: waarom hebben we die kleilaag nou toch? Het draait om de leerling en de leraar. Bij jullie draait het dus om de organisatie.
‘Ja, maar zonder dat kunnen wij niet bestaan’.

“Het onderwijs draait nauwelijks om de leerlingen of de leraren, maar om de onderwijsinstellingen. Die willen pronken met goede resultaten en dat is allemaal buitenkant. ”

Het onderwijs draait nauwelijks om de leerlingen of de leraren, maar om de onderwijsinstellingen. 

Die willen pronken met goede resultaten en dat is allemaal buitenkant. Het is allemaal bureaucratie, het is allemaal afgeleid. Die bemoeizucht is enorm.”

Bedrijven bij onderwijs betrekken

Jan: “Gelukkig wordt er in Nederland en België heel veel geëxperimenteerd met nieuwe vormen van onderwijs. Er is niet één route. Er is ook niet één type onderwijs dat optimaal is. Ook hier moeten we zoeken, leren, experimenteren.

“Onderwijs is absoluut de cruciale schakel richting een transitie van de samenleving en economie.”

Onderwijs is absoluut de cruciale schakel richting een transitie van de samenleving en economie. Maar zo’n transitie in het onderwijs vergt zeker wel een generatie. Veel bedrijven kunnen daar niet op wachten, dan gaan ze failliet.

Lang niet alle bedrijven zijn zo wendbaar dat ze die orkaan overleven. Daarom ben ik ook een hartstochtelijk voorstander voor het betrekken van bedrijven bij het onderwijs. 

Het aardige is: de tijd doet zijn werk. We hadden vorig jaar een bijeenkomst met een aantal CEO’s van grote bedrijven. Waar zij het over hebben in de boardroom is nieuw leiderschap, duurzaamheid en innovatie en veranderingen die dat met zich meebrengt.

‘Waar vinden we dat?’, vroegen ze me.
‘Eerlijk gezegd, dat kun je niet studeren’, antwoordde ik.
‘Dan moeten we daar als de drommel aan gaan werken’, zeiden ze.

Het onderwijs zit in de toekomst bij bedrijven en bedrijven zitten bij onderwijsinstellingen. Want ja, leren, werken, en ondernemen raakt steeds meer met elkaar vervlochten.”

Begin van een onderwijsrevolutie

Jan: “Nou ja, dit is het begin van een onderwijsrevolutie, dat voel je al. Je voelt ook de weerstand, en veel leraren zitten er helemaal niet op te wachten: ze hebben vijftig jaar top-down onderwijsvernieuwing over zich heen gekregen.

“Ik pleit voor een heel ander onderwijsding, van onderop. Laat elke school dat zelf uitzoeken en bepalen. ”

Ik pleit voor een heel ander onderwijsding, van onderop. Laat elke school dat zelf uitzoeken en bepalen. Ga dat niet collectief opleggen van bovenaf. Dat hebben we decennia gedaan en dat werkt niet, dat geeft alleen maar meer werkdruk, meer stress, meer bureaucratie. Geef elke school de ruimte en de vrijheid om dat zelf uit te vinden.

Natuurlijk heb je een aantal kaders waarbinnen je wil werken, en kwaliteitsnormen. Prima. Maar er moet tijd en ruimte zijn voor die scholen om dat zelf uit te zoeken. Het wordt spannend. We hebben nog decennia werk.”