📖 Wat als we je vertellen dat je wel iets kan doen?
Het meest logische boek over nieuwe spelregels voor onze economie, zo stellen de auteurs Martin Schuurman en Jurriaan Kamp. Ze publiceren tweewekelijks een hoofdstuk van hun boek op LinkedIn om zo tegen eind 2021 tot een boek te komen dat als gedrukte versie verschijnt. De auteurs willen met hun boek laten zien dat veranderen niet alleen heel nodig maar ook goed mogelijk is. Dat kan bijdragen aan een broodnodige doorbraak. Onze oplossingen zijn niet links of rechts, ze zijn vernieuwend, belooft het duo. Graag delen we het eerste hoofdstuk ook hier op Re-story. Een hoofdstuk dat een waarschuwing met zich meebrengt, namelijk: Dit boek brengt je in beweging. Een beweging met een mooi vooruitzicht: het kan beter. We kunnen nu doorpakken, vanuit het doemdenken, naar realistisch doendenken. Als we met elkaar nieuwe spelregels afdwingen kan ons leven weer leefbaar worden. Voluit. Nieuwe, slimme spelregels zorgen voor een economie die de ontwikkeling van mens en natuur op één zet.
Columnisten, economen, politici en hier en daar een verdwaalde voetbalanalist: als je hen mag geloven, is er anno 2021 veel mis met onze samenleving. Woningnood, extravagante rijkdom, anderhalve meter, werkloosheid, armoede, slecht onderwijs, een losgeslagen klimaat – je voelt de spanning en onzekerheid.
In wat voor samenleving willen we eigenlijk leven? Een belangrijke vraag die ons allemaal raakt. Mensen Met Een Mening raken er niet over uitgepraat op tv, in hun tijdlijn of in de krant.
“Misschien voel jij het ook, dat het beter kan. Alsof de Windows-versie waarop de samenleving draait nog van een vorige generatie is. ”
Misschien voel jij het ook, dat het beter kan. Dat er wel een kans móet liggen om de samenleving anders in te richten: eerlijker, eenvoudiger, menselijker.
Misschien is dat zelfs de reden dat je dit boek hebt opengeslagen. Dat je merkt dat er iets niet goed zit, in het systeem dat onze samenleving draaiend houdt. Alsof de Windows-versie waarop de samenleving draait nog van een vorige generatie is.
Sinds het coronavirus ons land op z'n kop zette, is de vraag in welke samenleving we willen leven nog belangrijker geworden.
Piepend en krakend kwam in de eerste lockdown de mallemolen van onze stressvolle economie tot stilstand. Iemand zei in die tijd: nu kopen we alleen nog maar wat we echt nodig hebben, en dat noemen we dan een economische crisis!
Je zou zeggen dat we, als we het virus eindelijk hebben verslagen, niet terug moeten naar de situatie van vóór die crisis. Naar dat systeem dat draait om het recht van de sterkste. Het systeem waarin een steeds kleinere groep mensen alsmaar rijker wordt, en ongerepte natuur en diersoorten in een rap tempo verdwijnen.
Zou het niet zo zijn dat de ongezonde tweedeling tussen mens en natuur, en die tussen arm en rijk, juist is ontstáán door dat systeem?
De coronacrisis heeft diep ingegrepen. Wie had kunnen bedenken dat op een dag de vliegtuigen aan de grond zouden blijven, of dat we elkaar geen hand meer zouden geven?
Alles kan blijkbaar zomaar omvallen of instorten. En in een flits veranderen. Het perfecte moment voor een update van ons besturingssysteem, zou je zeggen. Tegelijk voelt het alsof het systeem dat onze samenleving draaiende houdt ons boven het hoofd is gegroeid – alsof het te groot is om te veranderen.
Toch?
En die columnisten, politici, voetbalanalisten en activisten versterken dat gevoel alleen maar. Problemen en oplossingen die op tv en in de krant langskomen zijn meestal vaag en onduidelijk; zo ver van je bed.
Politici van links tot rechts roepen dat het anders moet, maar zitten zelf ook vast in het bestaande systeem (al laten sommigen het daar niet bij zitten).
Logisch dat je dan vooral kiest voor je eigen geluk en dat van de mensen die je lief zijn, ook al draai je mee in een systeem dat niet deugt. Wel zo slim. Maar wat als we je vertellen dat je wel iets kunt doen?
Dat is de boodschap van dit boek
“Onze economische spelregels bepalen hoe de welvaart, de rijkdom wordt verdeeld en hoe bedrijven mogen omspringen met onze aarde.”
Onze stelling is simpel. De kern van al die uitdagingen ligt in de economie.
In de manier waarop we die economie inrichten. Woningnood, extravagante rijkdom, werkloosheid, armoede, slecht onderwijs, een losgeslagen klimaat, ja zelfs het gemak waarmee een pandemie om zich heen kan grijpen: het wordt allemaal veroorzaakt door hoe we onze economie hebben ingericht.
Door onze economische spelregels. Die spelregels bepalen hoe de welvaart, de rijkdom wordt verdeeld en hoe bedrijven mogen omspringen met onze aarde.
Dan ligt de oplossing dus ook in die economie. In die spelregels.
In dit boek doen we een voorstel voor nieuwe spelregels, die uitmonden in stevige bouwstenen voor een economie die het leven dient. Die spelregels kunnen we baseren op onze gedeelde waarden. Op wat we met elkaar belangrijk vinden.
Met praktische oplossingen als resultaat: van een sterke lokale munt (naast de euro), tot onderlinge hypotheken in kleine kring. Van een betaalbaar basisinkomen voor iedereen, tot een effectenbeurs die niet draait om snelle winsten maar om 'loyaal kapitaal'.
Gaan we je allemaal laten zien. Voor nu is het belangrijkste dat je je realiseert dat onze economie niet het resultaat is van natuurwetten, en dat we de spelregels en bouwstenen kunnen veranderen.
Monopoly: the winner takes all
Je kunt haast niet opgroeien zonder Monopoly te spelen. Het spel is in 47 talen in 114 landen verkocht en al door een miljard mensen gespeeld. Monopoly lijkt een speelse les in hoe het kapitalisme werkt, de motor achter onze economie.
“Monopoly werd bedacht om een weeffout in het kapitalisme aan de kaak te stellen”
Maar dat was niet de bedoeling van de makers. Het spel werd juist bedacht om een weeffout in dat kapitalisme aan de kaak te stellen.
Monopoly werd in 1935 geïntroduceerd naar het voorbeeld van 'The Landlord's Game'. Dat was in 1903 bedacht door Elizabeth Magie. Zij wilde de ideeën van de Amerikaanse econoom Henry George promoten.
Hij vond het onrechtvaardig dat de waarde van schaarse grond vanzelf toeneemt (en dus ook die van de bebouwing, het vastgoed). Zonder dat de eigenaar er iets voor doet; terwijl de huurders steeds meer huur moeten betalen.
Henry George vond dat de opbrengst van schaarse grond eerlijk moet worden verdeeld onder de bevolking. Magie hoopte dat kinderen die haar spel speelden een natuurlijke achterdocht zouden ontwikkelen voor weeffouten in het kapitalisme.
Monopoly zit zo in elkaar dat het doortikkende inkomen van de vastgoedmagnaat, die in huizen en hotels heeft geïnvesteerd, veel groter wordt dan het inkomen van de huurders.
De oplopende huren staan voor inflatie, maar het inkomen van de huurders blijft hetzelfde: het startgeld blijft 200 euro per ronde. Hun inkomen blijft achter bij de inflatie. Wie niet bezit die verliest, en wie bezit die wint.
Deze opzet maakt de laatste fase van een potje Monopoly tot een martelgang. Langzaam trekt de magnaat de andere spelers leeg. "Zes gegooid? Ah, mijn hotel op de Kalverstraat. Dat is dan 2000 euro.
En je mag nog een keer gooien." Het spel eindigt altijd met een monopolist: één speler die al het geld bezit en daar niets nuttigs en productiefs meer mee kan doen.
The winner takes all.
Elizabeth Magie slaagde niet in haar missie. Monopoly wordt niet beleefd als een kritische kijk op het kapitalisme. Maar inmiddels leven we wel in een wereld die op Monopoly lijkt.
Als kampioen ongelijkheid voorspelt de Verenigde Staten welke kant dat op gaat. Sommige Amerikaanse superrijken beginnen ook zelf te erkennen dat de toenemende ongelijkheid een probleem is.
De steenrijke Nick Hanauer bijvoorbeeld, een van de eerste investeerders in Amazon, waarschuwt zijn collega-rijkaards dat 'de hooivorken' eraan komen: woedende burgers die ongelijkheid niet meer pikken en de superrijken gaan bevechten.
De bekende investeerder Warren Buffett vindt het verkeerd dat hij (procentueel gezien) minder belasting betaalt dan zijn secretaresse. Zij betaalt een hogere belasting over haar inkomen uit werk, dan hij over zijn inkomen uit zijn bezit.
Het is ook niet waar dat toenemende rijkdom wel naar beneden druppelt, zoals men vooral in Amerika graag beweert. Rijkdom wordt altijd weer naar boven gezogen, door en voor de mensen die al veel bezitten – zelfs in tijden van crisis. Zodat ook in de echte economie geldt: the winner takes all.
Maar let op, steeds meer mensen gaan zien dat er iets scheef zit.
Waarom maakten we ons los van de natuur?
Het eerste probleem van onze Monopoly-economie is dus dat niet werk maar bezit het meeste geld oplevert. Het tweede probleem is het beroep dat de rijken doen op onze planeet; de rijke landen en de rijke mensen.
De groeizucht van onze economie houdt nul-komma-nul rekening met de natuur om ons heen. In onze jacht op groei en bezit lijken we te zijn vergeten dat wij mensen ónderdeel zijn van die natuur. De mens is de enige in de natuur die haar eigen leefomgeving vernietigt… Een ontnuchterend feit, als je er even bij stilstaat.
Dat kan een poos goed gaan, de natuur is veerkrachtig, maar het wordt tijd om uit dat spel te stappen. We putten de aarde en de natuur in zo'n rap tempo uit dat onze eigen kinderen straks tekortkomen. Zij hebben ook grondstoffen, diversiteit aan planten en dieren, een leefbaar klimaat en bossen nodig voor een gezond leven.
“Wie met een nuchtere blik kijkt, ziet dat juist de natuur een slim besturingssysteem heeft – slimmer dan het besturingssysteem van onze samenleving.”
Wie met een nuchtere blik kijkt, ziet dat juist de natuur een slim besturingssysteem heeft – slimmer dan het besturingssysteem van onze samenleving.
Het besturingssysteem van de natuur zorgt ervoor dat productie- en energiestromen rondgaan in een oneindige cirkel: van productie naar consumptie en via ontbinding weer terug naar productie. Een konijn eet gras, een vos eet het konijn, de verzadigde vos sterft – en wordt omgezet in voedingsstoffen voor het gras (door schimmels en bacteriën). De cirkel is rond.
Het probleem is dat de mens uit dit besturingssysteem is gestapt en een ander systeem heeft gebouwd. Dat systeem is helemaal gemaakt voor het spel van de Monopoly-economie.
Die economie beweegt niet in een eindeloze cirkel, maar in een rechte lijn: grondstoffen uit de natuur gaan vanuit onze fabrieken via de consument naar de vuilnisbelt. Of de verbrandingsoven. En daar stopt de lijn – zodat de fabrikanten weer nieuwe grondstoffen uit de natuur moeten halen.
Zo'n lineair systeem is niet vol te houden. We hebben steeds minder grondstoffen en zitten met steeds meer afval. Dat doen we niet handig.
Nederlanders nu verbruiken tachtig procent meer dan onze ouders deden (dertig jaar lang twee procent groei op groei). Dat lukt blijkbaar nog.
Maar onze kinderen zullen weer tachtig procent meer moeten consumeren dan wij om de economische groei op peil te houden. Dat kan helemaal niet; en al helemaal niet in een lineair systeem.
“We consumeren ons te pletter. Er sterven al meer aardbewoners door obesitas dan door honger.”
We consumeren ons te pletter. Er sterven al meer aardbewoners door obesitas dan door honger.
Grondstoffen worden schaars, diersoorten sterven uit en het klimaat verandert. Ons economisch systeem plundert de natuur, totdat die zich tegen ons keert.
We moeten de natuur niet plunderen, maar koesteren en herstellen. Als we weer gaan zien dat wij met elkaar déél uitmaken van de natuur – en onze samenleving gaan inrichten naar het slimme voorbeeld van de natuur – dan krijgen we een andere economie.
Een economie waarin niets wordt afgedankt, waarin alles opnieuw wordt gebruikt. Eindeloos, circulair. Daarover later meer.
Nog even terug naar de spelregels van Monopoly. Stel je voor dat je niet 200 euro maar 1000 euro per ronde krijgt, en dat we het vastgoed en de huren de helft goedkoper maken. Dat zou meer evenwicht brengen.
Bezit zou gelijker worden verdeeld – het spel zou waarschijnlijk zelfs geen Monopoly meer heten. Nieuwe regels geven andere uitkomsten. De vraag is dus: hoe maken wij de spelregels van onze economie weer eerlijk, voor mens en natuur?
Welke spelregels zorgen voor een veerkrachtige samenleving, waarin de mens en de natuur ruimte hebben om tot bloei te komen? En hoe zorgen we dat achterhaalde spelregels ook echt worden vervangen? Dat is waar dit boek over gaat.
Van doemdenken naar doendenken
Het woord economie is in deze inleidende Waarschuwing al vaak gevallen – en toch is dit geen economieboek. Maar een boek over mensen en hoe die samenleven en tot bloei komen.
Het goede nieuws is dat de afgelopen tientallen jaren ons een grote oogst aan inspirerende ideeën en praktische voorbeelden hebben opgeleverd. Met die oogst kunnen we het Monopoly-spel hervormen. Logische veranderingen doorvoeren.
Onze oplossingen zijn vaak net zo eenvoudig als verrassend. Sommige kwamen al even voorbij: je leest hoe we met een nieuwe, Nederlandse munt naast de euro de lokale economie kunnen versterken.
En hoe we onze hypotheken ook onderling kunnen regelen – zonder de bank – zodat je spaargeld weer wat oplevert.
Je leest hoe de mensheid (verantwoord en veilig) van schulden af kan komen door af te spreken dat die elke vijftig jaar worden kwijtgescholden.
Hoe we de warboel aan uitkeringen, toeslagen en aftrekposten kunnen vervangen door een eenvoudig en betaalbaar basisinkomen voor iedereen. Zonder eisen en regeltjes – wat een kleine, wendbare overheid oplevert die haar werk weer aankan.
Hoe we ons belastingsysteem vóór ons kunnen laten werken, door niet werken en ondernemen te belasten, maar rijkdom en verspilling. En hoe dat in combinatie met dat basisinkomen zorgt voor ongekende economische dynamiek, zonder de natuur te vernietigen.
Je leest ook hoe werken meer en meer gaat draaien om met elkáár werken; niet alleen voor jezelf maar ook voor de samenleving. Je leest hoe we het kapitaal dat de wereld rondraast, op jacht naar eindeloze groei, kunnen beteugelen door op de effectenbeurs trouwe aandeelhouders te gaan belonen. Hoe we kunnen zorgen dat de huren betaalbaar blijven. En nog veel meer.
Verschillende oplossingen, met één resultaat: de ongezonde ongelijkheid de wereld uit, en een economie in dienst van menselijke ontwikkeling en de samenleving, zonder de natuur kapot te maken.
Ons boek baseert zich op briljante ideeën die ondernemende geesten door de eeuwen heen met de wereld hebben gedeeld: creatieve buitenbeentjes, economen, politici, activisten en filosofen.
En meer nog baseert dit boek zich op de inzichten van gewone mensen. Op gezond verstand. Op wat jij misschien allang aanvoelde: dat het allemaal veel slimmer kan. Eerlijker, eenvoudiger, menselijker.
Dat iedereen zeker moet zijn van een leefbaar inkomen, een sociaal minimum zonder een oerwoud aan regeltjes. Dat Nederland een ondernemend land kan zijn, in plaats van een speeltuin voor multinationals.
Dat het een keer ophoudt met de wegwerpmaatschappij. Dat schone lucht iets is van ons allemaal. Dat het er niet om gaat wie er schuldig is aan klimaatveranderingen, maar om hoe we voorkomen dat we onze kinderen opzadelen met een drukkend heet klimaat.
Dat we nuchtere en richtinggevende leiders nodig hebben die zich niet gek laten maken. Die zien wat de bevolking nodig heeft. Die durven inzetten op wat nodig is; op wat goed is om te doen.
“Onze oplossingen zijn niet links of rechts, ze zijn vernieuwend. Ze geven een nieuw speelveld aan de politiek.”
Onze oplossingen zijn niet links of rechts, ze zijn vernieuwend. Ze geven een nieuw speelveld aan de politiek. Links en rechts moeten bijvoorbeeld maar met elkaar uitmaken of we gaan voor hoge belastingen en een hoog basisinkomen; of voor lage belastingen en een laag basisinkomen. Of iets daar tussenin. Voor elke keus bestaan goede argumenten, en die veranderen door de tijd heen. Dat is prima. Wij schetsen alleen maar een beter systeem, met eenvoudige draaiknoppen die moeten worden ingesteld door de democratie.
Als wij het systeem verbeteren, vernieuwen, dan kan onze economie weer gaan over het léven. Het leven van jou en mij en de natuur om ons heen. Het volle leven, dat niet draait om bezit en rijkdom maar gewoon om relaties, liefde en zingeving.
Want economie is niets meer en niets minder dan een 'mensenspel'. Niet geregeerd door natuurwetten maar door spelregels van mensen; en superserieus omdat het wel om mensen gaat. Een spel met grote invloed op het leven van iedereen op aarde.
Het kan beter. We kunnen nu doorpakken, vanuit het doemdenken, naar realistisch doendenken. Als we met elkaar nieuwe spelregels afdwingen kan ons leven weer leefbaar worden. Voluit.
Zoals we al zeiden: dit boek brengt je in beweging. Je bent gewaarschuwd.
Benieuwd naar volgende hoofdstukken van Nieuwe spelregels voor onze economie ga dan naar de lijst met artikelen van Martin Schuurman op LinkedIn. Of schrijf je hier in en ontvang elk hoofdstuk rechtstreeks in je inbox
Een vraag voordat je hier vertrekt …
Wat ons interesseert is wat de Re-stories die we maken met jou doen!
Net zoals Martin Schuurman aangeeft bij de hoofdstukken op LinkedIn kan je onder dit verhaal jouw eigen ideeën en inspirerende voorbeelden kwijt. Die nemen de auteurs dan mee bij het uitwerken van de drukversie van hun boek.