📖 Duurzaam kapitalisme, kan dat wel? Ja, zegt deze onderzoeker
In zijn boek Duurzaam kapitalisme laat zelfstandig onderzoeker en consultant duurzame financiering en impactinvesteringen Willem Schramade zien dat duurzaamheid en kapitalisme perfect kunnen samengaan. Hij analyseert de financiële structuren die ons ervan weerhouden klimaatverandering aan te pakken en welzijn voor iedereen te creëren en toont welke structurele veranderingen nodig zijn om alle delen van het systeem beter in staat te stellen bredere waarde te creëren. “Met een waardenvenster kunnen we duidelijk maken waar financiële waarde ten koste gaat van sociale of ecologische waarde. En dat is een belangrijke stap in de richting van de transitie die de wereld nodig heeft.”
Willem Schramade
In zijn boek Duurzaam kapitalisme staat Willem Schramade stil bij de planetaire grenzen, waarmee Johan Rockström van het Stockholm Resilience Institute in 2009 wereldwijd naam maakte.
“De overschrijding van of het opschuiven in de richting van de planetaire grenzen brengt de leefbaarheid op de planeet elk jaar meer in het gedrang”, betoogt Willem Schramade.
“De kans om het tij te keren wordt ieder jaar kleiner en de kosten lopen verder op. De ecologische problemen hebben ook zware financiële consequenties”
“De kans om het tij te keren wordt ieder jaar kleiner en de kosten lopen verder op. Daarmee ondergraven we de toekomst van onze samenlevingen. Dat maakt het ecologisch probleem ook een financieel probleem.
Bovendien hebben we te maken met toenemende economische ongelijkheid en grote sociale problemen. Dat alles zet het financieel-economische systeem onder druk. Het heeft grote welvaart opgeleverd, maar steeds meer mensen zijn teleurgesteld in de maatschappelijke en ecologische resultaten.”
De tactiek van de tabakslobby
Dat een erkende wetenschapster als VTM-weervrouw Jill Peeters door sommige politici wordt omschreven als een ‘missionaris van de klimaatkerk’ en zelfs als een extremiste doet enerzijds wenkbrauwen fronsen, maar is anderzijds ook niet helemaal onlogisch.
“We zien al lang dat spelers met financiële belangen in vervuilende industrieën twijfel zaaien over klimaatverandering en graag wijzen op de onzekerheden waarmee onderzoek naar klimaatverandering is omgeven”, zegt Willem Schramade.
“Twijfel zaaien over wetenschappelijk onderzoek is een beproefde tactiek. Dat politici daarin meegaan of het zelfs versterken, is ronduit schokkend, crimineel en onacceptabel.”
Het is volgens hem een geijkt afleidingsmanoeuvre die al sinds de jaren 1950 door tabaksfabrikanten wordt toegepast: “Door twijfel te zaaien over de getallen of de onderzoeken worden de conclusies, ook al is het bewijs overweldigend, in diskrediet gebracht.
En het is ook niet nieuw dat we overheden en politici daarin zien meegaan of het zelfs versterken. Dat is ronduit schokkend, crimineel en onacceptabel.”
Heilige huisjes
“Nochtans”, zo voegt Schramade eraan toe, “is het stilaan tijd om heilige huisjes omver te gooien en echte keuzes te maken. Dat vergt omdenken en de vaardigheid om door een andere bril te leren kijken.
De fixatie op economische groei blijft nog altijd sterk aanwezig, net als de neiging om ondernemingen en hele sectoren die eigenlijk geen toekomst meer hebben aan het infuus te leggen en kunstmatig in leven te houden.
We weten allemaal dat zachte heelmeesters stinkende wonden maken (lees hier hoe Bert Van Wassenhove Brussels Airlines zelfs zonder vliegtuigen als een rendabel bedrijf ziet).
“Ik pleit ervoor om vervuilende industrieën en bedrijven die winsten blijven bouwen op een ruïne van sociale uitbuiting te laten krimpen, te sluiten of te dwingen zich aan te passen.”
Daarom is mijn pleidooi om vervuilende industrieën te laten krimpen, te sluiten of te dwingen zich aan te passen. En hetzelfde geldt voor bedrijven die winsten blijven bouwen op een ruïne van sociale uitbuiting.
Overheden hebben op dat vlak een grote verantwoordelijkheid, maar we zien ze jammer genoeg nog te vaak een andere richting uitkijken.
Of ze doen alsof door net als een verhoogde dosis medicatie waarvan bewezen is dat ze niet werkt, extra maatregelen door te voeren in de hoop dat ze voor een oplossing zullen zorgen.”
Het is fictie dat de markt alles beter weet
Ook van het credo dat ‘de markt alles beter weet en juist prijst’ kunnen we volgens Willem Schramade maar beter afstappen: “Dat is fictie. Markten zijn menselijke constructies met allerhande verstoringen. Ze zijn heel geschikt als middel om doelen te bereiken, maar niet a priori eerlijk of effectief.
Momenteel bevoordelen ze systematisch de activiteiten waarvan de kosten op de samenleving worden afgewenteld. CO2 wordt nauwelijks belast, en fossiele bedrijfstakken worden verwend met belastingvrijstellingen, zoals die op kerosine en vliegtickets. Dat is toch echt niet meer van deze tijd.”
“Natuurlijk moeten we mensen niet al hun pleziertjes ontnemen, maar we moeten met zijn allen toch eens goed nadenken over wat we allemaal kopen en uiteindelijk niet gebruiken of weggooien. ”
Willem Schramade is zich tegelijk heel goed bewust van het feit dat we als mens zelf deel zijn van het systeem: “Natuurlijk moeten we mensen niet al hun pleziertjes ontnemen, maar we moeten met zijn allen toch eens goed nadenken over wat we allemaal kopen en uiteindelijk niet gebruiken of weggooien.
Veel meer circulair denken, recycleren en repareren zou ons al flink vooruit helpen. En hoewel dat grote investeringen vergt in nieuwe modellen, systemen en infrastructuur is dat allemaal goed te betalen.
De vraag is vooral: hoe gaan de baten en lasten verdeeld worden? Daarom zijn deals nodig. Geef boeren bijvoorbeeld een betere prijs voor hun producten, in ruil voor de concessies die ze moeten doen.” (Die vraag stelt Greet Lambrecht zich ook in het interview dat we met haar hadden over Vitale Rassen).
Een andere mindset
Loskomen van overdadige consumptie is ook iets dat wordt bepleit door de Britse filosofe Kate Soper, met haar pleidooi voor ‘alternatief hedonisme’.
Dat vraagt om een andere mindset en die hebben we volgens Willem ook op andere vlakken hard nodig: “We willen alles in hokjes vatten. En er is een veel te krampachtig verlangen naar zekerheid. Maar een afvinkcultuur die alles in cijfers probeert te gieten heeft heel kwalijke gevolgen.
We moeten er volgens mij beter van bewust zijn dat de relaties tussen mensen, bedrijven, economieën, samenlevingen en ecosystemen nu eenmaal complex, wederkerig en dynamisch zijn.
“De onzekerheid die per definitie met transitie gepaard gaat, is te prefereren boven de schijnzekerheden van het huidige systeem.”
Dat zorgt voor chaos. Maar die moeten we leren omarmen – dit sluit ook aan bij het boek Omarm de Chaos van Jan Rotmans en Mischa Verheijden (hier te koop in de Re-story webshop) – en beseffen dat de onzekerheid die met de transitie gepaard gaat, te prefereren is boven de schijnzekerheden van het huidige systeem. Die leiden vrijwel zeker tot een ecologische en maatschappelijke catastrofe.
Om dat te vermijden moeten we goed beseffen waar de planetaire grenzen liggen en ervoor zorgen dat we die niet te overschrijden.”
Cruciaal om te kijken naar financiën en duurzaamheid
Om los te komen van de heilige huisjes en om anders te leren denken, analyseert Willem Schramade in Duurzaam kapitalisme de financiële structuren die ons ervan weerhouden klimaatverandering aan te pakken en welzijn voor iedereen te creëren. Hij beschrijft ook welke structurele veranderingen nodig zijn om alle delen van het systeem beter in staat te stellen bredere waarde te creëren.
Willem: “Anders naar waarde kijken dan door een loutere financiële bril, maar ook de sociale en ecologische waarde in kaart brengen, is daarbij cruciaal.
Door activiteiten in een waardevenster zowel op hun financiële als op hun niet-financiële waarde te beoordelen, wordt veel duidelijker welke activiteiten wel en welke niet gewenst zijn. Dat helpt ons om betere keuzes te maken.
Alleen al om de op de klimaattop in Parijs geformuleerde doelstellingen te halen, moet de uitstoot van broeikasgassen zo drastisch dalen dat een fundamentele hervorming van de maatschappij vereist is. Klimaatverandering is geen zaak van milieuministers maar van alle ministers, dus zeker ook die van financiën.”
We kunnen tot aanzienlijk betere maatschappelijke resultaten komen door sociale en ecologische waarde zichtbaarder te maken in informatiestromen, prikkels en besluitvorming.
Het principe is simpel, maar de uitwerking is complex – want het moet gebeuren in een veelheid aan structuren. En het grootste struikelblok zijn wijzelf.”
Duurzaam kapitalisme is nodig
Een en ander vereist volgens Willem dus een hervorming van het kapitalisme: “Ik zeg wel degelijk ‘hervormen’ en niet ‘omverwerpen’. Kapitalisme, eigendom en geld blijven in mijn optiek nodig om maatschappelijke doelen te bereiken.
Net als goed georganiseerde overheden en betrokken burgers. We kunnen niet alles alléén aan markten of alléén aan overheden overlaten. In plaats daarvan moeten we op zoek naar een nieuw evenwicht tussen het bedrijfsleven, de financiële sector, overheden en burgers.
Dat is zeker niet onmogelijk: het systeem heeft zich al vaker aangepast. Het einde van het kapitalisme is al vaak voorspeld maar na iedere crisis ging het ofwel op de oude voet verder, of vond het zich opnieuw uit.
Alleen al in de twintigste eeuw heeft het kapitalisme in de Verenigde Staten verschillende gedaantes aangenomen, variërend van extreem laissez-faire aan het begin van de eeuw, via de oorlogseconomie van de jaren 1940 en de zwaar gereguleerde jaren 1950 en 1960, naar het hyperkapitalisme van de jaren 1980 en daarna.
“Duurzaam kapitalisme is een systeem dat gericht is op brede waardecreatie en op alle soorten kapitaal.”
Wat bleef, was het belang van zaken als prijzen, rente en eigendom. Duurzaam kapitalisme moet de sterke punten van kapitalisme, zoals innovatie, autonomie en de efficiëntie van prijssignalen, behouden.
Maar dan met een prijssignaal dat dichter bij echte waarde ligt; zonder het verslavende en verspillende consumentisme, met veel minder sturing op financieel rendement op korte termijn en meer zicht en sturing op sociale en ecologische waarde.
Duurzaam kapitalisme is een systeem dat gericht is op brede waardecreatie en op alle soorten kapitaal.”
Het is aan ons
Whatever it is, the way you tell your story online can make all the difference.
Duurzaam kapitalisme is volgens Willem wel degelijk mogelijk. Of we de transitie ernaar echt waar kunnen maken, hangt volgens hem uiteindelijk van onszelf af.
In zijn boek illustreert hij dat met praktijkvoorbeelden en nieuwe methodes welke bijdrage individuen en bedrijven concreet kunnen leveren aan het duurzaam kapitalisme.
Willem: “Het gaat erom of we voldoende lef hebben om oude structuren te doorbreken en betere te omarmen. Echt lef: niet de bravoure van de opportunist die onuitvoerbare dingen roept - zoals de Corporate Climate Reponsability Monitor 25 van de grootste bedrijven ter wereld doen - maar het lef om gestaag alle nodige stappen te blijven zetten, ook als ze moeilijk liggen; om de heilige huisjes beargumenteerd bij het grofvuil te zetten.
De noodzaak aan lef werd eerder ook door Leo van de Voort in een interview hier op Re-story bepleit: beleidsmakers en ondernemers hebben meer verbeeldingskracht, moed én realisatiekracht nodig om de zaken echt te veranderen.
Dat vraagt ook om een grote mate van eerlijkheid: een eerlijke benadering van de stand van zaken, eerlijke prijzen en eerlijke uitkomsten.
Eerlijkheid betekent ook: dingen van meerdere kanten bekijken en oog hebben voor nuance. Dat lijkt lastig in een tijdsgewricht waarin zwart-witdenken op sociale media wordt uitvergroot en politici die het hardste liegen veel stemmen trekken.
Het dagelijks leven buiten de media suggereert echter dat de meeste mensen wel degelijk nuance en eerlijkheid verkiezen boven simplisme en uitsluiting. Die eerlijkheid is hard nodig, want vooralsnog wijst men vooral naar de ander, terwijl we allemaal medeverantwoordelijk zijn en allemaal wat kunnen doen.”
Aanbod voor bedrijven en organisaties
Re-storyation: zeg het met een verhaal
In het onderwijs kan het anders. In de economie en de samenleving ook. Dat is wat we aan de hand van verhalen over denkers en doeners op deze site en in onze nieuwsbrief proberen duidelijk maken.
Wil je voor jouw organisatie of bedrijf met verhalen vertellen wat de kern van jouw bestaan is en hoe je betekenisvol bent voor de toekomst. De toekomst van je bedrijf, je medewerkers, klanten, leveranciers, de samenleving en de planeet?
Wij helpen je graag die verhalen - via interviews, blogs en/of nieuwsbrieven - in de wereld zetten.
Meer informatie over ons aanbod vind je hier of neem contact op met mischa@re-story.be.