📖🎧 Een wereld waarin er plek is voor heel veel werelden, is wat politiek agroecologe Barbara Van Dyck steeds voor ogen wil houden
Barbara Van Dyck
Wat zo inspirerend is aan het luisteren naar politiek agroecologe Barbara Van Dyck is hoe ze de zaken steeds in vraag stelt. Het vooruitgangsgeloof. De aanpak van het stikstofdossier. De keuze voor ggo’s. En zichzelf. Hoe ze verbanden legt en andere stemmen en zienswijzen binnenbrengt. Hoe ze in meervouden spreekt, de gedachten laat divergeren, en open ruimte laat.
Barbara Van Dyck pleit voor een totale omschakeling van blik in de landbouw - een nieuw verhaal waarin landbouw het leven, verbindingen en relaties centraal stelt. Zodat andere wegen zichtbaar worden.
Die andere wegen zichtbaar maken is nodig om de verbeelding aan te wakkeren en om meer mogelijkheden te zien, onderzoeken en ondersteunen, vertelt ze.
🎧 Luisteren
Het boeiende gesprek dat we met Barbara Van Dyck hadden, kan je beluisteren via Soundcloud (hieronder) of in je favoriete podcastapp zoals Spotify, Apple Podcasts.
In dit verhaal stippen we krachtpunten uit het gesprek met Barbara aan.
Politieke agroecologie
[01:20] Barbara vertelt over het Centrum van Agroecologie, Water en Weerbaarheid aan Coventry University waar ze als associate professor in politiek agroecologie actief is.
De woordenboeken zeggen agro-ecologie met een koppelteken te schrijven. “Door dat te doen knippen we de dingen weer op terwijl het mooie aan agroecologie de verbinding is”, zegt Barbara. Daarom schrijven we in dit verhaal agroecologie aaneen.
[08:34] Agroecologie gaat voor haar over landbouw in samenwerking met de omgeving, waarbij je vertrekt vanuit de mensen die er het meest van weten: de mensen die in de praktijk met landbouw bezig zijn en dat je hen probeert te versterken.
Barbara spreekt over politieke agroecologie omdat ze het belangrijk vindt dat we landbouw- en voedselsystemen bekijken als onderdeel van de maatschappij met haar machtsverhoudingen.
Wie bepaalt wat de vormen van kennis zijn, is dan ook een belangrijke vraag die Barbara zich steeds stelt en tegen het licht houdt. Weet een wetenschapper meer dan een boer?
CSA Zelfoogstboerderij De Moeiakker in Eeklo (foto Els Hillaert)
Het leven zien als iets doods
[02:48] Ze vertelt hoe ze als kind naast een bos woonde. “Waarom begin ik dat vertellen?” zegt ze. “Ik denk dat hoe je opgroeit als kind belangrijk is. Ik was veel buiten en kwam in contact met dieren en planten. Ik heb dat altijd als een omgeving ervaren waarin ik me thuisvoel.
“In de omgeving waarin ik opgroeide, leefde sterk het idee dat je bezig bent met een wereld die groter is dan wat je rond je ziet en dat je die wereld mee vormgeeft.”
Verder leefde in de omgeving waarin ik opgroeide sterk het idee dat je bezig bent met een wereld die groter is dan wat je rond je ziet en dat je die wereld mee vormgeeft.”
[04:28] Barbara dacht geneeskunde te gaan studeren: “In de weken voordat ik aan de universiteit moest beginnen, werkte ik in een ouderlingentehuis en toen ben ik me vragen gaan stellen over de vorm van geneeskunde die in onze maatschappij heerst. Dat heeft me schrik aangejaagd, omdat ik toen niet zag hoe je op een andere manier in de gezondheidszorg kan werken.”
Ze besluit voor bio-ingenieur te gaan studeren. Dan kan je oplossingen bedenken voor milieuproblemen en rond afval werken, dacht ze. Tijdens haar studie begint ze zich steeds meer vragen te stellen over hoe het komt dat het in de opleiding zo weinig over mensen gaat.
Barbara: “Je wordt technisch opgeleid en leert heel mechanistisch naar de wereld kijken. Een wereld waarin je het leven ziet als iets dood.” (Wat Barbara hier vertelt komt overeen met wat we natuuronderzoeker Ilse Simoens in dit interview hoorde vertellen over haar biologie-opleiding)
Vandaag, toen niet, heeft ze de woorden om dat uit te leggen: “Als we leerden over het leven leerden, sneden we dode dieren open. Of bekeken stenen in een kast.
Dat is zinnig, maar de manier waarop we naar het leven leerden kijken, is er eentje die redelijk ver afstaat van het leven. Het maakt dat je uit die opleiding komt met het idee dat je alle maatschappelijke en politieke problemen op een technische manier kan bekijken en oplossen.”
Dit is een cruciaal punt voor Barbara omdat deze kijk op de wereld veel mogelijkheden uitsluit.
CSA Zelfoogstboerderij De Moeiakker in Eeklo (foto Els Hillaert)
Rijkere manier om te kijken naar de wereld
[10:18] We geven volgens Barbara landbouwsystemen op zo’n manier vorm zodat je zo weinig mogelijk onzekerheid hebt. Dat is interessant vanuit een economische logica, maar het leidt tot logge, uniforme systemen met weinig diversiteit.
Barbara: “Economie, politiek en onderwijs zorgen ervoor dat deze kijk op de wereld zo blijft waardoor weinig andere wegen, en dus ook mogelijkheden, gezien worden. Dan is de vraag: hoe kan je dingen anders organiseren zodat weer meer wegen mogelijk zijn?
Arundhati Roy zei: “De andere werelden bestaan al en op een stille dag hoor je ze ademen”. Er is een gebrek aan aandacht en verbeelding om ze te zien. Het gaat over de landbouw hier en nu en kijken naar wie op een andere manier bezig is.
“Er bestaan heel veel verschillende werelden en wereldbeelden. We kunnen kijken naar wat eigenlijk bestaat, wat onzichtbaar gemaakt wordt en hoe je daar zichtbaarheid aan kan geven.”
Het gaat ook over het idee van moderniteit dat vanuit de westerse samenleving wordt opgelegd aan de rest van de wereld. Van hieruit lijkt dat het normale, maar is dat ook zo?
Er bestaan heel veel verschillende werelden en wereldbeelden. We kunnen kijken naar wat eigenlijk bestaat, wat onzichtbaar gemaakt wordt en hoe je daar zichtbaarheid aan kan geven.
Het gaat om de omschakeling van wereldbeeld [16:28] naar een landbouw, waarin je het leven centraal stelt. Dat planten, dieren en bodem samenhangen. Dat is een heel andere manier van naar landbouw kijken dan vandaag gangbaar is. Het is de verschuiving van een topsportmodel naar hoe een omgeving werkt.”
Topsportplanten
Een ggo (genetisch gemodificeerd organisme) is in de ogen van Barbara een voorbeeld van wat er misloopt in hoe we kijken naar maatschappelijke uitdagingen. En hoe het anders zou kunnen.
Barbara: “We hebben een vorm van landbouw die volledig inputafhankelijk is. [20:00] Ze is afhankelijk van petroleum en infrastructuur en ze is kapitaalintensief. De ggo's (genetisch gemodificeerde organismen) zijn ontstaan uit die wereld.
Maar technologie is geen neutraal instrument. Het is denk ik belangrijk technologie te begrijpen als onderdeel van haar maatschappelijke context.
Bij ggo’s gaat het over het maken van topsportplanten, eerder dan, zoals bij de aardappelziekte, te kijken naar waar die ziekte vandaan komt.
Waarom zijn er in België eigenlijk zoveel aardappels? Tachtig procent is voor de export. Is het logisch dat we aardappelen uitvoeren naar Zuid-Amerika en Zuid-Afrika? En soja importeren? Is het logisch dat we gewassen zo verbouwen dat we de bodem uitputten?
Misschien kunnen we ook nadenken over hoe we naar een gezonde leefomgeving kunnen evolueren waardoor de aardappelziekte er misschien niet meer is. Dan is een ggo niet nodig als oplossing.
[28:20] Agroecologie gaat over landbouw minder afhankelijk maken van externe input. Dat wordt economisch oninteressant onderzoek genoemd. Het levert geen patenten en producten op. Het gaat over boerenautonomie creëren.”
Boekweit oogstdag Open Akker in Dilbeek (foto Barbara Van Dyck)
Nee-zeggen en vervelende vragen stellen
Je kreeg hierboven al een staaltje vervelende vragen stellen. Vervelend in de ogen van zij die de huidige status quo in stand willen houden.
“Nee-zeggen en vervelende vragen stellen, werkt vertragend. Het creëert de mogelijkheid voor twijfel en draagt zo bij om meer mogelijkheden te zien en andere stemmen in het debat te laten komen.”
[34:08] Zulke vragen stellen is voor Barbara nauw verbonden met nee-zeggen: “Nee-zeggen en vervelende vragen stellen, werkt vertragend.
Het zorgt ervoor dat je even stopt: hoe nee? Ja, ik zeg nee, want het kan ook anders. Het creëert de mogelijkheid voor twijfel en draagt zo bij om meer mogelijkheden te zien en andere stemmen in het debat te laten komen.
Ook [38:10] steun geven aan en het uitbouwen van alternatieven gaat samen met nee-zeggen en lastige vragen stellen. Je kan heel veel doen als consument.
Hoe gaan we om met de mensen die zo hard werken om ons eten te voorzien? Boeren zijn elkaars concurrent en eters worden ook uitgespeeld tegenover elkaar. Bio is duur? Waarom is de supermarkt goedkoper? Waarom kunnen zoveel mensen geen bio betalen?”
Een plek voor veel werelden
[41:11] “Als we het hebben over agroecologie dan zou ik heel graag hebben dat we een manier vinden om het te hebben over agroecologieën.
Ik heb de kans gehad om de Zapatisten in het Zuiden van Mexico te bezoeken en van hen te leren. Zij spreken over een wereld waarin er plek is voor heel veel werelden. Ik denk dat dit het belangrijkste is dat ik steeds voor ogen probeer te houden: hoe kan je naar de wereld kijken als een plek voor veel werelden?
Een vraag aan jou voordat je hier vertrekt …
Wat ons interesseert is wat de Re-stories die we maken met je doen. Het gaat niet alleen om bereiken, maar vooral om beraken.
Waar zeg jij nee tegen en welke mogelijkheden worden daardoor zichtbaar?
We horen het graag van je in de comments hieronder …