📖 Dubbelinterview Geert Moerman & Dirk Holemans over hoe de vrijemarkteconomie juist nu haar kracht toont versus de nood aan een reset ervan
Toen de discussies over het tempo waartegen de economie opnieuw op gang moest worden gebracht, volop aan de gang waren, nodigden we Geert Moerman, gedelegeerd bestuurder van VOKA Oost-Vlaanderen en Dirk Holemans, directeur van denktank Oikos uit voor een dubbelgesprek. De eerste had scherp gereageerd op een opiniestuk van de tweede in De Standaard. Beide heren blijken het over een aantal stellingen. eens. Maar verschillen ook grondig van mening over de best mogelijke manieren om de huidige problemen aan te pakken. Waar Geert Moerman stelt dat we “juist nu zien hoe sterk de vrijemarkteconomie en ondernemerschap nodig zijn”, is het volgens Dirk Holemans “tijd voor een reset van de vrijemarkteconomie.”
Geert Moerman (links) en Dirk Holemans
Geert Moerman benadrukt bij het begin van het gesprek dat hij spreekt uit eigen naam: “Ik heb de gewoonte vanuit mijn buikgevoel te spreken en nogal scherp te reageren. Ook op Twitter. Elk vogeltje zingt immers zoals het gebekt is. De leden van VOKA Oost-Vlaanderen weten dat en vinden dit doorgaans ook wel boeiend en recht-door-zee.”
Voorts maakt hij duidelijk dat hij vooral een man van de praktijk is, een doener: “Ik heb klinische psychologie gestudeerd en daarna management aan de Vlerick Business School. Ik begon mijn carrière in de bankensector, maar ben dan overgestapt naar het bedrijfsleven. Sinds tien jaar ben ik aan de slag bij VOKA.
Ik heb geen 150 boeken gelezen over de toekomst van de economie. Wel enkele recente zogenoemde mustreads zoals Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat van Maarten Boudry, Gigantisme van Geert Noels, Sapiens en Homo Deus van Yuval Noah Harari. En uiteraard ook interessante artikelen.”
“Bij het lezen van de theorieën van sommige denkers, bots ik op zaken die me intellectueel wel boeien, maar dan stel ik me meteen de praktische vraag, hoe die te rijmen vallen met het welvaartspeil dat mensen gewoon zijn.”
En dan zet Geert Moerman met een welgemikte zin meteen de toon voor het gesprek. “Bij het lezen van de theorieën van sommige denkers, bots ik op zaken die me intellectueel wel boeien, maar dan stel ik me meteen de praktische vraag, hoe die te rijmen vallen met het welvaartspeil dat mensen gewoon zijn.”
Coronacrisis toont dat economie nood heeft aan veerkracht
Dirk Holemans
Net als Geert Moerman bekleedt Dirk Holemans zijn huidige functie van directeur van de sociaal-ecologische denktank Oikos sinds tien jaar. Hij is van opleiding bio-ingenieur en studeerde daarnaast filosofie en bedrijfseconomie.
Holemans: “Ik heb aan universiteiten in binnen- en buitenland gewerkt en ben voor Groen actief geweest in de nationale politiek. Als gemeenteraadslid in Gent zat ik ook in het bestuur van het havenbedrijf.
Dat heeft me een brede interdisciplinaire blik gegeven die mij toelaat toekomstgerichte ideeën te verbinden met de dagelijkse praktijk. Ik denk dat we het erover eens kunnen zijn dat we als mens allemaal streven naar verbetering. Daarvoor gaan we bij Oikos uit van de kracht van ideeën.”
Eén van Holemans’ ideeën, waarover ook het opiniestuk ging waar Geert Moerman op reageerde en dat aanleiding is voor dit dubbelinterview, is dat de coronacrisis heeft aangetoond dat onze economie nood heeft aan meer veerkracht: “Alles is er de laatste decennia op gericht geweest om efficiënt te kunnen produceren tegen lage prijzen. Maar dat heeft geleid tot een gebrek aan veerkracht.
Een systeem is volgens mij veerkrachtig als het kan blijven functioneren bij grote schokken, en schokken actief probeert te voorkomen. Belangrijkste kenmerken van een veerkrachtig systeem zijn modulariteit en diversiteit. En die kenmerken ontbreken te veel in een economie waarin we voor alles afhankelijk zijn van de productie in slechts enkele of één land.
“De huidige economie vertoont veel gelijkenissen met wat in de landbouw een monocultuur is. Als de oogst dan mislukt, dan zorgt dat voor gigantische problemen.”
De huidige economie vertoont veel gelijkenissen met wat in de landbouw een monocultuur is. Als de oogst dan mislukt, dan zorgt dat voor gigantische problemen. De coronacrisis toont aan hoe kwetsbaar de productieketens van het geglobaliseerde systeem, waarin alles aan elkaar vasthangt, zijn.
We hebben door deze crisis de kwetsbaarheid van het economische systeem kunnen vaststellen. Volgens mij, en vele anderen met mij toont de coronacrisis dat het tijd is voor een reset van dat bijzonder kwetsbare economische systeem.
Onder meer met meer lokale productie. Waarmee ik voor alle duidelijkheid niet wil zeggen dat we alle producten weer rond elke kerktoren moeten gaan produceren.”
Economie moet blijven functioneren zoals ze is geëvolueerd
Geert Moerman steekt niet onder stoelen of banken dat hij zich ergert aan alle stemmen die laten verstaan dat de coronacrisis een signaal is dat het economische systeem moet herbekeken worden.
Geert Moerman: “Dat virus zie ik als een toevallige mutatie. Pandemieën en epidemieën zijn er ook vroeger al geweest. Mijn moeder van 77 vertelde me dat zij in haar leven ook twee keer heeft meegemaakt dat de scholen moesten sluiten.
“Ik heb het er erg moeilijk mee als men zegt dat de coronacrisis aantoont dat het economische systeem van vrijemarktdenken en ondernemerschap niet werkt”
Ik heb het er erg moeilijk mee als men zegt dat de coronacrisis aantoont dat het economische systeem van vrijemarktdenken en ondernemerschap niet werkt. Het stoort mij dat veel mensen oorzaak en gevolg eenzijdig bekijken. Straks volgt er ongetwijfeld nog een rollercoaster van faillissementen en werkloosheid.
Ik zie de vrije markt en het ondernemerschap als oplossing om de problemen die daarvan het gevolg zullen zijn aan te pakken. De economie moet blijven functioneren zoals ze de voorbije decennia is geëvolueerd in Europa. Daarbij moeten de negatieve uitwassen steeds verder worden aangepakt.
Dat de economie nu zo’n harde klappen krijgt, is niet meer dan normaal, want ze is als een goed getrainde atleet die men in coma heeft gebracht. Dan kan die natuurlijk ook geen prestaties leveren. Daarom moeten we de economie zo snel mogelijk herstellen.
Zeggen dat de malaise die de economie doormaakt als gevolg van de coronacrisis aantoont dat het hele systeem niet werkt, is voor mij gewoon vloeken in de kerk.”
Waarschuwing voor uitwassen
Geert Moerman
Geert Moerman benadrukt dat hij zelf ook waarschuwt voor die uitwassen: “Het is niet omdat ik het economische systeem verdedig dat ik blind ben voor wat fout kan lopen. Ik maak bijvoorbeeld een duidelijk onderscheid tussen de bankencrisis van tien jaar geleden en de huidige crisis.
Ik ben trouwens mijn carrière begonnen in de bankensector en heb heel bewust gekozen om eruit weg te gaan, omdat er naar mijn gevoel zaken niet klopten. Dat de reële economie maar 10% vertegenwoordigde van de balans van de bankactiviteiten, ergerde me.
Iemand uit de marktenzaal verdiende voor de bank met een afdeling van 80 man meer dan ik die als verantwoordelijke met 500 mensen dag in dag uit bezig was met de ondernemers uit de reële economie.
Het adagio van ‘too big to fail’ strookt niet met de basiswaarden van de vrijemarkteconomie. Die draait rond het afwegen en nemen van verantwoorde risico’s. In de vrijemarkteconomie draait alles rond ondernemerschap dat inspeelt op wat de klant – de consument of een ander bedrijf – wil.
“Als de concurrentie tussen ondernemers kan spelen, dan leidt dat tot betere antwoorden voor de klanten en dus ook voor de maatschappij.”
Als de concurrentie tussen ondernemers kan spelen, dan leidt dat tot betere antwoorden voor de klanten en dus ook voor de maatschappij. Maar alles moet natuurlijk wel gebeuren op een gelijk speelveld. Voor alle duidelijkheid zaken als speculatie en fiscale fraude die niet kunnen worden afgestraft, maken geen deel uit van de vrijemarkteconomie waar ik voor pleit.”
Drie zware systeemfouten
Volgens Dirk Holemans zijn er echter ook nog flink wat andere uitwassen: “Ook voor de coronacrisis was volgens mij al overduidelijk dat de economie last heeft van zware systeemfouten, die veel verder gaan dan wat Geert zegt over de financiële sector.
“Ook voor de coronacrisis was het al duidelijk dat de huidige economie drie grote systeemfouten vertoont die leiden tot klimaatproblemen, toenemende ongelijkheid en minder welzijn.”
In de eerste plaats heb ik het dan over de onomstotelijke klimaatopwarming als gevolg van de enorme CO²-uitstoot waarvoor ons economisch model verantwoordelijk is en over de teloorgang van de biodiversiteit.
Vijftig jaar geleden waarschuwde de Club van Rome er al voor dat de economie de ecologische tak afzaagt waarop ze zit. En dat proces is alleen maar versneld.
De tweede grote systeemfout is de almaar toenemende ongelijkheid. Al jaren daalt het aandeel van arbeid in het nationaal inkomen ten aanzien van kapitaal. De coronacrisis heeft afdoende duidelijk gemaakt dat de mensen die werken in de essentiële sectoren het minst verdienen.
En de derde systeemfout van het huidige economische model is dat het een ratrace is geworden, die enorm veel mensen doet afhaken. Het aantal burn-outs is schrikbarend hoog en België is kampioen in het slikken van antidepressiva en in het aantal zelfmoorden.
Die drie grote systeemfouten leiden tot problemen die we niet gaan oplossen door nog harder te werken, want dat betekent ook een nog grotere belasting voor de planeet en voor de mens.
Daarom hebben we een reset van de economie nodig en een andere barometer dan de BBP-groei om het succes ervan te meten. Er bestaan, mede dankzij baanbrekend werk van de UGent, al welzijnsbarometers. Die geven aan dat welzijn niet altijd toeneemt bij een stijgend BBP.”
We leven fundamenteel beter dan de vorige generaties
Geert Moerman wil daar meteen de nodige kanttekeningen bij plaatsen: “Uiteraard ga ik de klimaatproblematiek niet ontkennen, maar ik ben ervan overtuigd dat de combinatie van ondernemerschap en technologie daar een oplossing voor kan zijn.
Mensen zelf zie ik weinig of niet bereid om op dat vlak mee voor oplossingen te zorgen als dat betekent dat ze een deel van hun welvaartsniveau moeten afstaan en bijvoorbeeld een groter deel van hun gezinsbudget aan eten en kledij moeten besteden.
Ik heb wel de nodige reserves en kritische bedenkingen bij de cijfers over ongelijkheid en burn-outs. We leven nu fundamenteel allemaal beter dan in de vorige generaties.
“Burn-outs hebben veel minder met het werk te maken, daarbij speelt altijd een familiale problemen.”
En over de burn-outs merk ik een bepaalde perceptie dat die vooral te maken zouden hebben met werk. Ik ken echter ook een aantal gevallen en daarbij speelt altijd een familiale component. Voorts kan toch niemand verwachten dat het op zijn of haar werk even leuk is als op vakantie.
Ik stel ook vast dat er veel burn-outs zijn bij mensen die in het laatste deel van hun professionele loopbaan zitten. Ik zou nog willen zien of die het gevolg zijn van vele jaren te hard werken, of eerder te maken hebben met de verwachting om op hun zestigste te kunnen stoppen, zoals vroeger mogelijk was dankzij systemen als het brugpensioen.”
Green Deal
Dirk Holemans benadrukt dat hij gelukkig ook steeds meer ondernemers en politici ziet meedenken over een reset van het economische systeem. “Als we in de coronacrisis kunnen luisteren naar de wetenschappers, zouden we dat ook voor de klimaatcrisis moeten doen, hoewel ik geen voorstander ben van een zogenaamde ‘expertocratie’.
Met de Green Deal heeft de Europese Commissie, die trouwens door de meeste grote toppers uit de Duitse industrie wordt onderschreven, volgens mij aangetoond dat ze dat ook wil doen en effectief aan die reset van de economie wil werken.
Daarom is het des te spijtiger dat België de Green Deal niet steunt, omdat de Vlaamse regering dwars ligt. Er zitten heel positieve elementen in om iets aan de klimaatproblematiek te doen, zoals het inzetten op nog veel meer recyclage.
“Voor 90% hebben we nog altijd een wegwerpeconomie. Over twintig jaar zouden containerparken wat mij betreft een relikwie uit het verleden moeten zijn. ”
In Europa recycleren we gemiddeld nog altijd maar 10% van de grondstoffen. Voor 90% hebben we dus nog altijd een wegwerpeconomie, terwijl de economie eigenlijk circulair of beter nog regeneratief zou moeten zijn. Over twintig jaar zouden containerparken wat mij betreft een relikwie uit het verleden moeten zijn.
Er is echt nood aan een ander systeem. Als het enkel de consument is die andere keuzes maakt, waarop bedrijven dan vanuit het vrijemarktdenken kunnen inspelen, zal de transitie volgens mij te traag verlopen.
Systeemverandering vergt een overheidsbeleid waarin overheid en industrie gaan werken met duidelijke doelen over hoe ze gaan produceren.”
Gelijk speelveld
Geert Moerman geeft toe dat hij de jongste weken bij de vaststelling van de goed werkende gezondheidssector in ons land beseft heeft dat de vele belastingen die we in ons land betalen toch hun nut hebben bewezen.
Maar het belet hem niet om af en toe te herhalen dat we gezien het overheidsbeslag van meer dan 50% eigenlijk maar van een halfvrijemarkt kunnen spreken: “Het laatste wat ik zou willen is dat de overheid nog meer gaat beslissen wat we als consument nog mogen of al moeten doen. Als je te veel aan de overheid overlaat, krijg je volgens mij snel toestanden zoals bij de NMBS.
“Een slimme vrijemarkteconomie met mensen die ‘goesting’ hebben om te ondernemen is al twee eeuwen lang het beste systeem om de wereld vooruitgang te doen boeken.”
Een slimme vrijemarkteconomie met mensen die ‘goesting’ hebben om te ondernemen, is al zolang het duidelijkste bewijs dat we dit systeem nodig hebben om voor de wereld en de maatschappij tot verbeteringen te leiden.
Natuurlijk merk ik dat ook de VOKA-leden steeds meer met zin en betekenis bezig zijn. In de context van vandaag is dat nu eenmaal nodig. Zelf geven we ook geen bedrijfswagens meer aan de talenten die we rekruteren.
De context verandert voortdurend en niemand is beter geschikt om daarop in te spelen dan ondernemers. Op voorwaarde dat ze vanop een gelijk speelveld kunnen opereren. En op dat vlak spelen politieke factoren soms weer een negatieve rol.
Ik denk aan een Vlaams bouwbedrijf dat veel in de Londense city werkte, maar plots uit de markt werd geprezen. Door een nieuwe bepaling in het bestek, die het vervoer van materialen belast, konden eigenlijk enkel nog bedrijven in de onmiddellijke omgeving meedingen naar het contract. Ecologische redenen maskeren hierbij een protectionistische reflex.”
De volgende stap? Luisteren
Op de deur van het VOKA-gebouw in Gent, waar ons interview plaatsvond, staat: what’s the next step. Daar zijn beide gesprekspartners het ook na een beschaafde bijna drie uur durende uitwisseling van ideeën niet over eens.
Geert Moerman is er rotsvast van overtuigd dat het ondernemende vrijemarktdenken dat accuraat inspeelt op de contextuele veranderingen die mee worden aangestuurd door de consument de sleutel is om de deuren naar een mooie toekomst te blijven openen.
Dirk Holemans blijft erop hameren dat de systeemfouten van de economie die volgens hem de uitvloeisels zijn van dat vrijemarktdenken, enkel weggewerkt kunnen worden als de overheid in co-creatie met burgers en het bedrijfsleven aan een nieuw model werkt waarin ook een ander dashboard zit dat niet alleen aangeeft hoe het zit met de welvaart, maar ook met het welzijn en het welbevinden.
Maar de twee luisterden ook oprecht aandachtig naar elkaar, maakten notities over wat de ander zei en waren het eens over vloeken – speculatie, fraude, bonuscultuur – en zegeningen – recyclage bij bedrijven als Stora Enso – van het huidige economische systeem.
Omdat naar elkaar luisteren de eerste stap is om uit tegengestelde ideeën nieuwe plannen te ontwikkelen, verliet ook Re-story met een tevreden gevoel de tafel.