📖 Theo Vaes : “Het kan anders: we kunnen echt een einde maken aan de armoede”
Via de vzw ArmenTeKort zet Theo Vaes, die in het verleden onder meer CEO van Antwerp Business Center was, zich al tien jaar onverdroten in om met een constructief nieuw verhaal de armoede en de ermee gepaard gaande kansarmoede definitief uit de wereld te bannen. In een tijd waarin we die armoede almaar zien toenemen, lijkt dat een bijzonder uitdagende ambitie. Toch is hij ervan overtuigd dat er juist nu een momentum is om komaf te maken met de armoede: “Armoede is een onrecht in onze welvaartsmaatschappij. Nu we als gevolg van de coronacrisis zien dat er zoveel geld is, kunnen we het maar beter gebruiken om dat onrecht uit te roeien.”
Theo Vaes
In 2021 zal het vijftig jaar geleden zijn dat de Franse jongensgroep Les Poppys maandenlang de hitlijsten overheerste met het nummer ‘Non, non, rien a changé’. Een liedje met een aanstekelijke melodie dat bij veel ‘boomers’ in het collectieve geheugen zit, maar dat ook veel mensen van de jongere generaties nog moeiteloos kunnen meezingen.
De tekst in het liedje vertelt een verhaal over onvervulde dromen en ijdele hoop omdat ‘niets is veranderd’. Dat is ook de vrees die velen uiten rond de pandemie: dat ze, als ze ooit voorbij is, niets zal veranderd hebben aan onze jachtige manier van leven.
Een levenswijze waarvan nochtans elke dag duidelijker wordt dat ze op zijn zachtst gezegd veel menselijk leed meebrengt. En, zoals Anne Case en Nobelprijswinnaar Angus Deaton beschrijven in hun boek Deaths of dispair and the future of capitalism, in de Verenigde Staten al tot schrijnende toestanden aan het leiden is,
“Juist nu is er momentum om armoede definitief uit de samenleving te bannen.”
“Bij vzw ArmenTeKort zijn we er nochtans van overtuigd dat de huidige periode tot voldoende reflectie zal leiden om het ‘oude normaal’ minstens toch gedeeltelijk achter ons te laten en om een aantal zaken fundamenteel te veranderen”, geeft Theo Vaes aan.
“Meer nog, we maken ons sterk dat er juist nu een momentum is om de armoede definitief uit de samenleving te bannen. Dat is een niet geringe ambitie maar we zijn ervan overtuigd dat het mogelijk is om ze waar te maken.”
De armsten zijn het kwetsbaarst
“Het is ondertussen duidelijk dat de zwaksten in de samenleving de grootste slachtoffers zijn van COVID-19. Het virus treft niet iedereen op dezelfde manier.”
2020 zal voor altijd geboekstaafd blijven als het jaar van COVID-19. De pandemie veroorzaakte uiteraard veel menselijk leed en in tegenstelling tot de aanvankelijk vaak gehoorde mening dat het virus rijk en arm op gelijke wijze trof, is ondertussen gebleken dat vooral de zwaksten in de samenleving er het meest kwetsbaar voor waren.
Ook de financiële en economische gevolgen van de pandemie zullen de hardste klappen uitdelen aan de toenemende groep van mensen die het sowieso al niet gemakkelijk hebben om de financiële eindjes aan elkaar te knopen. De toenemende armoede in het rijke westen is in ieder geval een fenomeen waar niet meer naast te kijken valt. En de pandemie heeft het alleen maar versterkt.
“Het aantal volwassenen en kinderen dat bij de Voedselbanken moest aankloppen, steeg van ongeveer 170.000 in februari tot zo’n 195.000 in de maand mei.”
“Van maart tot juni werd bij de Voedselbanken 55 procent meer voedsel verdeeld dan in dezelfde periode vorig jaar”, zegt Theo Vaes. “Het aantal volwassenen en kinderen dat bij de Voedselbanken moest aankloppen, steeg van ongeveer 170.000 in februari tot zo'n 195.000 in de maand mei. Dat komt neer op een stijging van bijna 15 procent.
De werking van de Voedselbanken kwam hierdoor onder druk te staan, maar de tekorten konden opgevuld worden door de extra financiële steun van de overheid, maar ook van bedrijven, banken en particulieren.
Ook de grote leveringen van kwalitatieve levensmiddelen binnen het kader van het Europees Fonds voor Hulp aan de Meest Behoeftigen (FEAD) waren van kapitaal belang om de noden te lenigen.
De Voedselbanken moesten er alvast op aandringen het totale budget van zowel Europese, federale en regionale middelen voor voedselhulp voor de periode 2021-2027 minimaal op het niveau van de periode 2014-2020 te behouden.
Bij vzw ArmenTeKort zijn we natuurlijk blij met dat engagement, maar toch denken we dat we niet mogen blijven hangen bij het vragen van hulp. Wij hebben de ambitie om helemaal komaf te maken met armoede die ook altijd leidt tot kansarmoede en generatie-armoede.”
Etterende zweer
De almaar toenemende armoede is volgens Theo Vaes te vergelijken met een etterende zweer: een kwaaltje dat aanvankelijk niet zo erg lijkt en waar we niet echt bij stil staan, maar waarvoor uiteindelijk alleen een stevige medische behandeling een oplossing biedt.
“De etterende zweer van de armoede veroorzaakt steeds meer last”, legt hij uit. “Maar toch wordt ze nog steeds in hoofdzaak behandeld door zachte heelmeesters. En zoals we allemaal weten, maken die stinkende wonden.
“Tal van verenigingen en goedbedoelde initiatieven om armoede aan te pakken, zetten enkel in op het genezen van de symptomen van de armoede en niet op het structureel uitroeien ervan.”
Wat bedoelen we daarmee? Er zijn tal van verenigingen en goedbedoelde initiatieven die de armoede proberen aan te pakken.
Maar omdat ze in hoofdzaak enkel inzetten op het genezen van de symptomen van de armoede en niet op het structureel uitroeien ervan kunnen ze het tempo van de stijgende armoede niet bijbenen. De zweer geneest op die manier niet, maar blijft steeds meer stinkend pus afscheiden.”
Hoog oplopende kosten
En daardoor lopen ook de kosten van de strijd tegen de armoede steeds hoger op. “Armoede heeft een enorme impact”, onderstreept Theo Vaes. “omdat ze kinderen uit school houdt, de mobiliteit beperkt, een rem zet op het sociale leven en eenzaamheid doet toenemen.
Alle problemen die met armoede gepaard gaan vereisen stuk voor stuk de inzet van gespecialiseerde hulpverleners. Schuldsaldobemiddelaars, ervaringsdeskundigen, psychologen en eenzaamheidsbestrijders en tal van andere specialisten leveren schitterend werk. Maar de maatschappelijke kostprijs daarvan loopt steeds hoger op.
“Het fantastische werk van duizenden vrijwilligers in de armoedebestrijding én de giften van vele rijken zijn pleisters op een houten been. Er is een structurele oplossing nodig.”
In het Netwerk tegen Armoede zijn in Vlaanderen een zestigtal verenigingen met in totaal zowat 3.000 vrijwilligers actief.
Het moet bijzonder frustrerend zijn om vast te stellen dat al hun fantastische en goedbedoelde inzet een pleister op een houten been blijft, omdat de armoede blijft toenemen.
Het is hetzelfde als met fruitmanden, dartsborden en pingpongtafels in kantoren. Die zijn een aantal jaren geleden massaal bij bedrijven geïnstalleerd in de hoop de plaag van de burn-outs tegen te gaan, maar tal van cijfers tonen aan dat dit niet gelukt is.
Ook de talrijke initiatieven die rijke mensen ertoe aanzetten om een deel van hun rijkdom te delen met de armen blijven doekjes voor het bloeden. En ze nemen de zweer niet weg.”
Tijd om armoede voorgoed uit de wereld te bannen
Het is volgens Theo Vaes en ArmenTeKort dan ook duidelijk dat het tijd is om het armoedeprobleem anders aan te pakken. Om niet langer de zweer te omzwachtelen, maar om ze weg te snijden. Definitief. Zodat ze niet langer kan blijven etteren.
“Als we de zweer van de armoede definitief wegsnijden kan onze maatschappij weer pronken met een gave huid en komen tal van middelen vrij die op dit moment nog altijd gaan naar een goedbedoelde voorzichtige behandeling van de kwaal, maar die we beter op een andere manier kunnen inzetten.
We zijn er met vzw ArmenTeKort van overtuigd dat het mogelijk is om komaf te maken met armoede. Dat we een maatschappij kunnen creëren waarin geen armoede meer bestaat. Maar daarvoor is een systeemverandering nodig.
Een verandering die begint met een nieuw verhaal dat anders kijkt naar economie en dat niet alleen naar materiële welvaart voor de ‘happy few’ kijkt, maar naar het welzijn en welbevinden van allen.”
Het onmogelijke kan waar worden
Lijkt dat een ambitie die te hoog gegrepen is? Die we onmogelijk kunnen waarmaken? Volgens Theo Vaes niet. “Je moet durven geloven in grootse dingen, die op het eerste gezicht misschien onmogelijk lijken.
Denk aan Elon Musk en zijn commerciële ruimtevluchten, denk aan beeldhouwer Christo die gigantische gebouwen en constructies kon inpakken. Denk aan Stephen Hawking die ondanks zijn ziekte toch zo lang wist door te werken. Die kunnen mensen inspireren om mee te doen en door te gaan.
Toen mensen een paar eeuwen geleden plannen maakten om kathedralen te bouwen die pas tientallen jaren later zouden worden opgeleverd, leken ze ook onmogelijke doelstellingen na te streven. En toen iets meer dan vijftig jaar geleden voor het eerst een mens een voet op de maan zette, gebeurde ook iets dat niemand voor mogelijk had gehouden. Daarom zijn we ervan overtuigd dat we ook in staat zijn om definitief komaf te maken met de armoede.
“De combinatie van de unieke verbeeldingskracht van de mens en de bijzondere context die door de pandemie is gecreëerd biedt nu dé mogelijkheid om een einde te maken aan armoede.”
De coronacrisis heeft natuurlijk immens leed veroorzaakt, maar heeft ook getoond dat onmogelijk geachte zaken, in een mum van tijd toch konden.
Wie had begin dit jaar gedacht dat universiteitsstudenten het gros van hun lessen via streaming zouden volgen? Wie had gedacht dat de weerstand tegen thuiswerk zo snel zou afbrokkelen? Wie had gedacht dat zoveel mensen massaal aan het fietsen en het wandelen zouden gaan?
Kortom: we zien dat een veranderende context ons ook een andere bril biedt om de zaken anders te bekijken. Veel zaken lijken erop te wijzen dat het enige wat in deze tijden van klimaatopwarming niet lijkt te smelten het ijskoude hart is van nogal wat mensen.
En toch zien we tegelijk ook zoveel hartverwarmends. Omdat mensen dankzij de pandemie veel meer de echte waarde van een aantal zaken gaan beseffen. Omdat ze nu aan den lijve hebben ondervonden dat een knuffel en een kus zoveel meer waarde hebben dan duizend likes op Facebook of Instagram.”
Het juiste moment
Theo Vaes is ervan overtuigd dat dit het juiste moment is om grote ambities uit te spreken: de armoede definitief uit de samenleving bannen.
“Omdat de geschiedenis leert dat de mens nadat hij door een diep dal is gegaan, nieuwe systemen kan bedenken. Kijk maar eens naar hoe het sociale weefsel na de tweede wereldoorlog is veranderd. Armoede wordt stilaan zo’n groot probleem dat iedereen wel moet inzien dat er iets moet aan gedaan worden.
“Nog nooit heeft geld zo weinig gekost. Daarom kunnen we het armoedeprobleem nu echt structureel aanpakken.”
Maar vooral omdat wie met een traditionele economische bril naar de situatie en die van de komende jaren kijkt, inziet dat er geld met hopen beschikbaar is.
Iedere burger weet dat geld op spaarboekjes niet alleen niets opbrengt, maar ook elke dag minder waard wordt. Centrale banken drukken massaal geld bij om de traditionele economie te ondersteunen. Dat overheidsgeld kan ook gaan naar initiatieven om de armoedeproblematiek substantieel aan te pakken.
Tegelijk kunnen ook grote fortuinen in dergelijke projecten investeren. Want zoals hierboven gezegd: het wegsnijden van de zweer zal uiteindelijk veel minder kosten dan het blijven omzwachtelen ervan.
Nog nooit is het momentum om de armoede helemaal te bannen, zo gunstig geweest. Niet door het geld dat beschikbaar is uit te delen, maar door het slim in te zetten, onder andere in buddywerking en in begeleiding van de mensen zodat ze meer mogelijkheden krijgen om kansen te grijpen.”
Geen utopie!
Theo Vaes heeft al vaak de vraag te horen gekregen of hij niet als een Don Quichot tegen windmolens vecht. Maar hij is overtuigd van niet: “Het is echt mogelijk om de armoede uit de samenleving te bannen, zelfs als de wereldbevolking blijft toenemen.”
Die opinie wordt alvast gedeeld door Julia Steinberger, ecologisch econoom aan de universiteit van Leeds en dochter van Jack Steinberger die in 1988 de Nobelprijs voor fysica won.
In het vakblad Global Environmental Change schrijft zij : “Als we het goed aanpakken kunnen we tegen 2050 drie keer zoveel mensen een goed leven bieden, dat wil zeggen dat ze onderdak hebben, voedsel, hygiëne, gezondheidszorg, onderwijs, moderne technologie en transportmogelijkheden. Tegelijk kunnen (en moeten) we dan onze wereldwijde energieconsumptie met 60 procent terugdringen.”
“Als we ons focussen op energiezuinige woningen, goed openbaar vervoer en een plantaardig dieet zijn we volgens ecologisch econoom Julia Steinberger aardig op weg naar ‘een goed leven voor zoveel mogelijk mensen’.”
Daarvoor moeten we natuurlijk afstappen van het zo wijd verbreide simpele idee dat ‘een goed leven’ enkel ‘meer is beter’ betekent. Wat dat ‘goede leven’ inhoudt, is natuurlijk subjectief.
Maar als we ons focussen op energiezuinige woningen, goed openbaar vervoer en een plantaardig dieet zijn we volgens Steinberger en haar collega’s aardig op weg naar ‘een goed leven voor zoveel mogelijk mensen’.
De onderzoekers hebben een model gemaakt dat hoofdzakelijk toewerkt naar een veel lagere energieconsumptie in 2050. De veranderingen die nodig zijn om dan een hele wereldbevolking enerzijds te verlossen van armoede en anderzijds te dwingen om te stoppen met overconsumptie zijn niet onmogelijk.
‘Onze studie is consistent met de al lang bestaande overtuiging dat de technologische oplossingen al beschikbaar zijn om een afname van de energieconsumptie te ondersteunen richting een duurzaam niveau. Wat we daaraan toevoegen is dat de materiële opofferingen die daarvoor nodig zijn veel kleiner zijn dan nu vaak wordt gedacht’, schrijft Steinberger.
Alles kan veranderen
Dat we in staat zijn om de armoede uit te roeien is een nieuw en onverwacht verhaal, dat het oude denken radicaal omver gooit.
“Maar het is niet omdat we al jaren vertrouwd zijn met de zweer van armoede, lege brooddozen en sociaal isolement”, besluit Theo Vaes, “dat we moeten geloven dat we die zweer maar moeten laten zitten. Er is eigenlijk nu al sprake van een ‘nieuw normaal’ waarin zelfs het zo heilige huisje van de begrotingsdiscipline is gesneuveld.
Met andere woorden: er is net nu heel veel geld beschikbaar om armoedeproblemen structureel aan te pakken en zo te vermijden dat ze in de toekomst almaar meer stinkende etter uit de armoedezweer naar buiten komt.
“ Steeds meer mensen beseffen dat waardigheid, vrede, veiligheid, vrijheid, opvoeding, gezondheid, vrije tijd en het welzijn van toekomstige generaties essentiële behoeften zijn.”
En net nu beseffen steeds meer mensen dat waardigheid, vrede, veiligheid, vrijheid, opvoeding, gezondheid, vrije tijd en het welzijn van toekomstige generaties essentiële behoeften zijn die, omdat ze niet in monetaire waarde kunnen worden uitgedrukt, tot nu toe te weinig zijn meegerekend.
Naarmate meer mensen gaan inzien dat het echt geen utopie is om armoede definitief uit de samenleving te bannen, zullen we stap voor stap ook die ambitie kunnen waarmaken. Om het met de beroemde woorden van Barack Obama te zeggen: ‘Yes we can!’.”
Het zou heel mooi zijn als een nieuwe jongensgroep straks de hit uit 1971 zou kunnen remasteren met een refrein dat in verband met armoede en ongelijkheid voortaan bestaat uit de woorden ‘Oui, oui tout a changé’.