📖 Zebrabedrijven zijn cruciaal om de wereld in een andere richting te sturen
Zebra is een bedrijfsmodel dat een financieel stabiele bedrijfsvoering en een hoger doel in evenwicht brengt. Maar het is nog zoveel meer dan dat: zebradenken kan weer begeestering en bezieling brengen door de cultuur, het kapitaal en de gemeenschap te creëren voor de volgende economie, de zebra-economie.
Foto door Stephane Yaich via Unsplash
Zebrabedrijven zijn cruciaal om de wereld in een andere richting te sturen. Het zebradenken is een mogelijk antwoord op het eenzijdig op groei gerichte economisch denken dat heeft geleid tot veel van de crises waarmee we vandaag in onze economie, onderwijs, zorg en de samenleving geconfronteerd worden.
In het boek Omarm de Chaos schrijven transitieprofessor Jan Rotmans en ik: ‘We hebben met z’n allen een samenleving gecreëerd met knalharde afrekenwaarden: efficiency, rendement, effectiviteit, kosten/baten. Allemaal kille, masculiene waarden. Daarin zijn we doorgeslagen, de menselijke maat is zoek. Zo’n spreadsheetsamenleving kan rationeel goed functioneren, maar is in feite ziek en maakt mensen ook ziek.’
Die spreadsheetsamenleving is een exponent van de materialistisch westerse wereld.
Het zebradenken kan weer begeestering en bezieling brengen door de cultuur, het kapitaal en de gemeenschap te creëren voor de volgende economie, de zebra-economie.
Het zebradenken vormt daarmee een fundament voor een nieuw verhaal voor economie, samenleving, onderwijs, zorg, democratie …
En zebrabedrijven kunnen daarmee een sleutelrol spelen om onze wereld in een andere richting te sturen.
Waarom juist deze bedrijven die rol kunnen spelen, krijgt een antwoord bij wat ecotheologe Kelly Kaesberry in haar boek Geworteld in verbinding schrijft: ‘als we willen bijdragen aan het herstel van de gebrokenheid in deze wereld de werkomgeving onmogelijk negeren. Bedrijven zijn mensenwerk. Ze worden opgericht door mensen, geleid en in stand gehouden door mensen en hun voortbestaan valt en staat met de betrokkenheid van mensen.’
Ontstaan van het zebrabedrijfsmodel
Het zebrabedrijfsmodel is ontstaan in de startupcultuur van de Verenigde staten waar durfkapitalisten vooral geïnteresseerd zijn om te investeren in unicorns: een startup die meer dan 1 miljard dollar waard is.
Dat is de maatstaf voor succes. Het maakt daarbij niet uit of buiten het kapitaal enige waarde wordt toegevoegd.
Voormalig journalist Jennifer Brandel en systempreneur Mara Zepeda claimen in een essay dat je hier op Re-story in het Nederlands kan lezen de term ‘zebra’ en pleiten voor alternatieve financieringsmodellen voor bedrijven.
Mara Zepeda (links) & Jennifer Brandel
Zebra is een bedrijfsmodel dat een financieel stabiele bedrijfsvoering en een hoger doel in evenwicht brengt.
Een zebra streeft naar regeneratieve groei, duurzame winst en een veelvoud aan resultaten die gedeeld en verdeeld worden onder alle stakeholders.
Bedrijven met dit bedrijfsmodel willen dus net zo goed financieel succesvol zijn, groeien en bloeien.
Maar ze willen zo veel meer dan dat.
Groei is meer dan cijfers. Groei is impact: lokale gemeenschappen versterken, geluk van medewerkers bevorderen, het leven van klanten verbeteren, culturele verandering stimuleren …
Om het zebragedachtegoed uit te dragen starten Mara Zepeda en Jennifer Brandel in 2017 de coöperatie Zebras Unite waarvan Re-story sinds 2021 coöperant is en als Ghent Chapter ervan het zebradenken en het zebrabedrijfsmodel in België en Nederland mee op de kaart zet.
Het acroniem Z.EB.R.A.
De begeestering en bezieling die een zebra weer tot leven kan brengen, komt tot uiting in het door Re-story uitgewerkte acroniem ervan.
Z.E.B.R.A.
De Z staat voor Ziel & zingeving
Een zebra bedrijfsmodel wordt gedreven door passie, ethiek en een hoger doel. Wat is de ziel van het bedrijf? Wat is de visie? Wat zijn de waarden?
Niet in dure woorden, maar terug naar het ontstaan van het bedrijf. Wat was de oorspronkelijke droom die de oprichter(s) ooit bezielde(n)?
Leeft dit ook in het bedrijf? Omdat bezieling van binnenuit komt met een oprechte toewijding aan waarden en missie.
Als medewerkers - het kloppend hart van een bedrijf - de ziel van het bedrijf voelen en dragen, geeft het hen zin en betekenis en voelen ze zich betrokken.
Bij een zebra zijn medewerkers geen resources, ze maken deel uit van een levendig, bezield geheel. En die diepere passie en energie werkt aanstekelijk en kan ook mensen van andere bedrijven en organisaties inspireren.
Businessfilosoof Jochanan Eynikel noemt in dit interview op Re-story het vermogen te bezielen het spiritueel kapitaal van een organisatie.
Waar ziel & zingeving vandaag voor sommigen nog zweverig klinken en als irrationeel worden afgedaan, pleitte hoogleraar business-spiritualiteit aan de Nyenrode Business Universiteit Paul Chauvigny de Blot voor een holistische benadering van zakendoen met zorg, discipline en diepe inspiratie als leidraad.
Business-spiritualiteit beantwoordt volgens hem de vraag hoe een organisatie zich kan handhaven en kan groeien in onze turbulente omgeving.
Daarbij staan vier principes centraal: elke organisatie begint met een droom, elke organisatie is een lichaam, met een duurzame balans van werk en privé en mens- en talentgericht leiderschap. Deze principes komen terug in de Z, E, B en A van het acroniem Z.E.B.R.A.
De E staat voor Ecosysteem
Zebrabedrijven zien zichzelf als een ecosysteem, een levend organisme waarbij alle organen - de hokjes en silo's - met elkaar verbonden zijn en samenwerken.
‘De toekomst is niet langer aan kille machines die enkel winst en efficiëntie nastreven, maar aan de organisatie als levend organisme dat zich ontwikkelt, groeit en zichzelf voedt. Daarbinnen zijn alle aspecten van het bedrijf, van medewerkers tot aandeelhouders en van klanten tot leveranciers, onderling verbonden. Samenwerking is essentieel om het volledige lichaam tot bloei te brengen’ (Kelly Kaesberry, Geworteld in verbinding).
Onze wereld is, zoals innovatiebioloog Leen Gorissen hier op Re-story duidelijk maakt, vandaag niet alleen vluchtig, onzeker, complex en ambigu, maar ook onderling afhankelijk en genest.
Een zebrabedrijf dat functioneert als een ecosysteem volgt niet het traditionele reductionistisch, mechanistisch en op industriële logica gebaseerde model, maar de op natuurlijke intelligentie gebaseerde logica van het leven.
Net als de dieren met de gelijkmatige zwarte en witte of witte en zwarte strepen kuddedieren zijn, vormen zebrabedrijven een gemeenschap. Door zich in groepen te verenigen, beschermen en ondersteunen ze elkaar. Hun individuele input resulteert in een sterkere collectieve output.
De B staat voor Balans
Omdat het zebragedachtegoed is vertrokken vanuit het zoeken naar alternatieve financieringsmodellen, is de eerste gedachte de financiële balans.
De T-balans geeft in een oogopslag de financiële situatie van een bedrijf of organisatie weer. Vandaag ligt de nadruk daarbij op maximale winst realiseren (Profit). Omdat daarvoor mens (People) en natuur (Planet) worden uitgeput, raakt onze wereld steeds verder uit balans, uit evenwicht.
Jurist, boekhoudspecialist en Re-story coöperant Hans Vanhaesebroeck pleit er, helemaal in lijn met het zebradenken, voor om dit financiële T-model of mono-kapitaalmodel om te buigen naar een universeel T-model of multibronnenmodel.
In deze multibronnenbenadering worden, naast winst (Profit), mens (People) en natuur (Planet) als bronnen van bestaan in de balans opgenomen.
Daarnaast wordt ook gekeken naar wat uit deze bronnen voortkomt. Daardoor wordt het voor het voortbestaan ook cruciaal om de bronnen van bestaan - people, planet en profit - in stand te houden zodat de balans in evenwicht blijft.
Zo ontstaat dus een balans tussen een financieel stabiele bedrijfsvoering en maatschappelijk relevante impact. In evenwicht, net als de witte en zwarte strepen van een zebra. Winst is dan in evenwicht met het floreren van medewerkers en de omgeving.
Die evenwichtige balans is als yin en yang.
‘Yin en yang verwijzen in het taoïsme naar tegengestelde krachten die als een voortdurend dynamisch proces het leven bepalen. Yin en yang gelijkwaardig en complementair. Er is geen licht zonder donker, geen warmte zonder koude. In de kern van de ene kracht zit de andere vervat. Als een kracht te groot wordt, remt de andere ze af.’ (Anne Wislez, Into the unknown)
Zo is er ook de balans tussen werk en privé. Volgens Paul de Blot is het idee van werk en privé gescheiden houden een oud verhaal en zelfs een illusie.
Bedrijven die betrokkenheid tonen voor hun werknemers en meedenken in het vinden van oplossingen om werk en privé te combineren, leggen de basis voor een duurzaam werkklimaat en samenleving.
Een mens besteedt gemiddeld 60.000 uren op het werk. Dat is naast slapen het grootste deel van je leven. Belangrijk dus om een goed evenwicht te vinden tussen werk en privé.
De R staat voor Regeneratie
Meer dan duurzaamheid gaat regeneratie niet alleen om het vermogen te behouden, maar ook om te herstellen en te verbeteren.
Een regeneratief systeem herstelt zichzelf, versterkt zijn omgeving en bevordert welvaart en welzijn van alle betrokkenen.
Daarom zijn zebra’s duurzaam, herstelgericht en hebben ze een langetermijnvisie met groeimodellen die de samenleving versterken. Ze leggen daarom ook de nadruk op repareren, cultiveren en verbinden in plaats van verstoren/disrupten, verpletteren, bezitten of doden.
Zebra’s zoeken oplossingen voor echte problemen in lokale gemeenschappen en de samenleving en proberen daarmee tegelijk sociale systemen te repareren.
Bedrijven die een eerlijkere en meer verantwoordelijke samenleving creëren en die klanten en gemeenschappen op een zinvolle manier ondersteunen.
Een zebra heeft oog voor Person, People, Planet, Purpose, Prosperity en Partnership concludeerden zes derdejaarsstudenten Sociaal-Agogisch-Werk van Vives Hogeschool Kortrijk nadat ze in 2022 voor hun bachelorproef in opdracht van en samen met Re-story, twee maanden onderzoek deden naar zebrabedrijven.
De A staat voor Aandacht
Een zebrabedrijf - een bedrijf dat bezield en bezielend is, functioneert als levend organisme in een groter ecosysteem, een financieel stabiele bedrijfsvoering en een hoger doel in evenwicht brengt en houdt en duurzaam, herstelgericht en op de lange termijn gericht is - vereist aandacht.
Aandacht voor diversiteit en inclusie. Aandacht voor ethiek. Aandacht voor kwaliteit. Aandacht voor gezondheid. Aandacht om verder dan het eerder genoemde traditionele reductionistisch, mechanistisch en op industriële logica gebaseerde denken, systemisch en holistisch te denken.
We leven in een wereld die ons de aandacht doet verliezen en lang niet alleen door afleidende technologie zoals onze smartphone en sociale media.
Het past helemaal in het verhaal van een ontzielde samenleving waarin de geest uit de fles is en aandacht deel is van het financiële T-model, waarbij we aandacht als valuta zijn gaan beschouwen: we pay attention. Maar hebben we nog aandacht voor elkaar?
Dat vraagt ook om leiderschap dat aandacht heeft voor wat leeft en speelt in de organisatie. Zebrabedrijven staan voor democratie en benadrukken het delen van macht en middelen. Coöperatie, participatie, verbindende communicatie, steward ownership, deep democracy en sociocratie …
Een zebra zijn, worden en blijven vraagt dus aandacht, maar in tegenstelling tot de mythische eenhoorns die alleen in sprookjes bestaan, zijn zebra’s echt!
Een vraag voor je hier vertrekt
Wat ons interesseert is wat de Re-stories die we maken met jou doen!
Welk bedrijf is volgens jou een zebrabedrijf?
We horen het graag van je in de comments hieronder …